Słowem wstępu
Każda przyszła i obecna mama wie, że jej stany emocjonalne różnią się od tych przeżywanych na co dzień. Jest to oczywiście spowodowane zmianą sytuacji, zmianami jakie zachodzą w jej ciele, zmianami hormonalnymi itd. Czasem jednak te zmiany emocjonalne mogą oznaczać depresję i o tym właśnie ten artykuł.
Depresja okołoporodowa jest dość trudna do zdiagnozowania, dlatego, że jej objawy są bardzo zbliżone do naturalnych objawów związanych z ciążą. Chciałabym aby po przeczytaniu tego tekstu umieli Państwo odróżnić czy to co się dzieje jest zwyczajnym przebiegiem ciąży, czy sygnałem aby zgłosić się do specjalisty.
Czy depresja to częste zjawisko?
Depresja w ciąży tzw. przedporodowa pojawia się u ok. 10-20% kobiet, najczęściej pojawia się albo w I trymestrze – raczej ciąże niechciane, albo w III trymestrze ze względu z obawy o poród i zdrowie dziecka, może oczywiście być kontynuacją depresji, która występowała już przed zajściem w ciąże.
Depresja poporodowa pojawia się u ok. 13-30% kobiet, może pojawić się w ciągu pierwszych tygodni po porodzie aż do roku po porodzie Może być także kontynuacją wcześniej przebytej depresji.
Baby blues nazywany też często smutkiem poporodowym dotyczy aż ok. 85% kobiet, pojawia się najczęściej w 3-4 dobie po porodzie i może trwać od kilku do kilkunastu godzin, nie jest stan, którego należy się bać. Jednakże, jeżeli trwa on dłużej niż kilka dni może sugerować, iż mamy odczynienia z depresją poporodową.
Jakie są przyczyny pojawienia się depresji?
Depresja związana jest na ogół z niechcianą ciążą, z występowaniem zaburzeń psychicznych, z przebytą depresją, z trudna sytuacja społeczna i materialną, byciem w trudnym związku nie dającym oparcia, z brakiem wsparcia bliskich, z problemami zdrowotnymi wynikającymi z bycia w ciąży, wiedzą nt. choroby dziecka, zagrożeniem ciąży, wcześniejszymi poronieniami i stratami potomstwa, strachem, że będzie się złą matką, że się nie podoła.
Baby blues wynika z dynamicznych zmian hormonalnych, które oddziałują na emocje i samopoczucie kobiety po porodzie, ze zmęczenia związanego z ciągłą opieką nad noworodkiem lub zmęczenia po ciężkim porodzie, z nawałem pokarmu oraz zmianami jakie zachodzą w ciele kobiety po porodzie, które mogą być trudne do zaakceptowania.
Jakie są objawy depresji?
Objawy depresji w ciąży to ciągłe uczucie smutku, zaburzenia snu, trudności z koncentracją, utrata zainteresowań rzeczami i czynnościami, które wcześniej je wzbudzały, lęk, drażliwość, poczucie winy, myśli samobójcze, niska samoocena, poczucie braku wartości samej siebie, poczucie beznadziei oraz utrata lub wzrost apetytu.
Objawy depresji poporodowej to obniżenie nastroju, przygnębienie występujące przez większą część dnia, wyraźny spadek zainteresowań lub odczuwania przyjemności z większości, jeżeli nie ze wszystkich, form aktywności, zmniejszenie lub wzrost apetytu;, nadmierna senność lub bezsenność, trudności z zaśnięciem po nocnym karmieniu dziecka;, zamartwianie się sytuacją zdrowotną niemowlęcia, opieką nad nim, przebiegiem karmienia piersią, uczucie bezwartościowości albo nadmierne lub nieadekwatne poczucie winy: „jestem złą matką”, zmęczenie lub poczucie braku energii, słaba koncentracja lub trudność w podejmowaniu decyzji, nawracające myśli o śmierci, myśli i plany samobójcze, próby samobójcze. W depresji tej mogą pojawić się także myśli i emocje dotyczące relacji z dzieckiem, jak i plany dotyczące zakończenia życia nie tylko swojego ale i dziecka.
W baby blues kobieta doświadcza przypływu silnych i zmieniających się uczuć – od spełnienia i radości przez niepokój, może być rozbita, odczuwać lęk i smutek, może jej doskwierać poczucie braku kontroli nad sytuacją, obniżony nastrój. Te sprzeczne emocje „zalewają” świeżo upieczoną mamę i trudno jest nabrać do nich dystansu. Kolejne objawy to częsty płacz, łatwe wzruszanie się, martwienie się o to, czy będzie się dobrą mamą, jak poradzi się sobie z dzieckiem. Poczucie, że nie da się rady, że opieka nad dzieckiem przerasta.
Kiedy zacząć się niepokoić?
W momencie gdy wymienione objawy stają się uciążliwe a stan ten utrzymuje się ponad tydzień jest to znak, że warto udać się do psychologa lub psychiatry. Warto porozmawiać też ze swoim lekarzem lub położną.
Czy z depresją da się uporać samemu?
Ciężko jest samemu zapobiec wystąpieniu depresji, lecz na pewno do czynników chroniących, należą wsparcie otoczenia, partnera, rodziny itd. Ważna jest ich akceptacja dla waszych zmian nastrojów, myśli, czasem braku radości z panującej sytuacji, ale też reagowanie na wszystkie niepokojące objawy, ta pomoc może dotyczyć także prac domowych, prac przy dziecku itp.. Kolejnym czynnikiem chroniącym jest odpowiednia opieka medyczna (zaznaczę, że warto znać swoje prawa, chociażby do zbadania nasilenia depresji jak najbardziej w ramach NFZ – powinien to zrobić lekarz/położna w 11-14 tyg. ciąży, w 33-37 tyg. ciąży i w połogu) . Po trzecie trzeba pozwolić sobie na odczuwanie wszystkich emocji i rozmawianie o nich z najbliższymi jak i służbą medyczną. Dbanie o relaks i komfort psychiczny, dużo ruchu i o sen (np. spać gdy śpi dziecko). Nie bać się szukać wsparcia u innych mam, takie rozmowy mogą wam pokazać, że wszystko co się dzieje jest normalne, lub mogą pokazać, że to co się dzieje tyczy się tylko was, wtedy warto zastanowić się nad wizytą u psychologa, im wcześniej wykryta depresja tym szybciej można się z nią uporać. Oczywiście wsparcie bliskich jest ważnym elementem wychodzenia z depresji jednakże nie zbyt wystarczającym.
Czy depresje trzeba leczyć i czy muszą być to leki?
Trzeba leczyć depresje w ciąży i po porodzie, jednak rozważnie i odpowiednią metodą, leki są tutaj naprawdę ostatecznością. Pierwsza linią walki jest odpowiednia psychoterapia czy to indywidualna czy grupowa. Żaden z leków nie jest w 100% bezpieczny w ciąży, jednak w sytuacji zagrożenia życia matki, czyli przy ciężkiej depresji czasem takie leki są niezbędne. Podaje je się na ogół po konsultacji z przyszłymi rodzicami, lekarzem i psychologiem. Takie leki przechodzą przez łożysko i dostają się do organizmu płodu. Co ważne u dzieci matek, które przyjmowały antydepresanty obserwuje się zespół abstynencyjny, m.in. zaburzenia snu, drażliwość, płaczliwość. Jednakże nie wymaga on leczenia i samoistnie mija po ok 48 godzinach od narodzin, wymaga on jednak obserwacji. Stąd zalecenia by na 3-4 tygodnie przed porodem odstawić leczenie. Co ważne kobieta zmagająca się wcześniej z takimi epizodami nie tylko powinna się obowiązkowo zgłosić do specjalisty, ale powinna być w takich chwilach kochana i otoczona opieką bliskich jej osób, bo nawet jeżeli to nie zapobiegnie rozwojowi depresji to da jej siły na walkę z nią.
Ryzyko podawanie leków w depresji poporodowej jest już mniejsze, badania mówią, że wraz pokarmem przedostaje się tylko ok 1% substancji w nich zawartych, dlatego lekarze coraz częściej decydują się na takie rozwiązanie, oczywiście tyczy się to silnych epizodów depresji.
Czy depresja u mamy ma wpływ na jej dziecko:
Co do depresji w ciąży – Tak. Zarówno na stan dziecka zaraz po porodzie, jak i w przyszłości. Wykazano, że większe nasilenie objawów depresji w trakcie ciąży wiąże się z większym ryzykiem wystąpienia depresji u dziecka w przyszłości. Szczególnie groźna zarówno dla matki, jak i dziecka jest depresja nieleczona. U kobiety skutkować może rozwojem depresji poporodowej (u 10–20% chorych), myśli samobójczych, nadużywaniem alkoholu oraz innych leków, zaburzeniami snu, apetytu, gorszą współpracą z położnikiem. Sama depresja oraz skutki jej nieleczenia oddziałują także na dziecko. Kobieta w takim stanie może mieć trudności z zadbaniem o siebie, o płód i właściwą opiekę. Wskutek tego dzieci kobiet z nieleczoną depresją w ciąży rodzą się przed terminem, mają mniejszą masę urodzeniową, mniejszą punktację w skali Apgar, obniżone stężenie serotoniny, dopaminy itd.. Są bardziej niespokojne. W przyszłości mogą mieć problemy emocjonalne, zaburzenia zachowania i relacji matka – dziecko.
Co do depresji poporodowej – Badania nad relacjami budowanymi przez depresyjne matki wykazują, że w przypadku wystąpienia depresji poporodowej lekarze oraz psycholodzy mają do czynienia z dwójką pacjentów – depresja poporodowa może negatywnie wpłynąć na więź tworzącą się między matką a dzieckiem oraz rozwój dziecka.
W porównaniu do niemowląt matek nie-depreysjnych, niemowlaki matek z depresją są mniej bezpiecznie przywiązane do swoich opiekunów, częściej mają poznawcze, emocjonalne deficyty, które są stosunkowo trwałe. W porównaniu do grupy matek nie chorujących na depresję, matki w depresji i ich dzieci spędzają więcej czasu w negatywnych stanach emocjonalnych, łatwiej dostrajają się do wzajemnych stanów negatywnych niż pozytywnych.
Dodatkowo takie dzieci mają szybsze tętno oraz wyższy poziom kortyzolu we krwi, większe trudności z regulacją swojego zachowania, większe trudności ze snem, chroniczną, relatywnie wyższą aktywacje w prawym płacie czołowym w badaniu EEG oraz potrzebują więcej czasu aby zaadaptować się do nowych bodźców.
Podsumowanie
Celem tego artykułu nie jest was drodzy rodzice przestraszyć, a dać realne, badawcze dowody na to, że depresja to wredny wróg i trzeba go zwalczać, bo z nieleczenia może być wiele niechcianych szkód! Ale także zwiększenie świadomości, że ciąża i poród nie zawsze muszą wiązać się z samymi miłymi emocjami i myślami, czasem trzeba je zaakceptować i pozwolić im być a czasem trzeba zgłosić po pomoc do specjalisty.
Autorka artykułu: Natalia Trzeszczyńska – psycholog i wykładowca w Zakładzie i Katedrze Psychologii Klinicznej na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu.
