Ile trwa urlop macierzyński? Jakie uprawnienia należą się Mamie, która urodziła dziecko? Czyli, wszystko o urlopie macierzyńskim i prawach przysługujących młodej Mamie.
1.Ile może trwać urlop macierzyński?
Obecnie obowiązuje podział urlopów macierzyńskich na część obligatoryjną, którą pracownica w minimalnym wymiarze musi wykorzystać oraz na część fakultatywną (dodatkowy urlop macierzyński), z której może zrezygnować lub w czasie której może podjąć zatrudnienie na część etatu.
Wymiar części obligatoryjnej urlopu macierzyńskiego uzależniono wyłącznie od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie. Wynosi on:
• 20 tygodni w przypadku urodzenia 1 dziecka przy jednym porodzie
• 31 tygodni w przypadku urodzenia 2 dzieci przy jednym porodzie
• 33 tygodni w przypadku urodzenia 3 dzieci przy jednym porodzie
• 35 tygodni w przypadku urodzenia 4 dzieci przy jednym porodzie
• 37 tygodni w przypadku urodzenia 5 i więcej dzieci przy jednym porodzie.
Część fakultatywna, czyli dodatkowy urlop macierzyński pracownica (w określonych sytuacjach może z niego skorzystać także pracownik – ojciec) będzie mogła wykorzystać jednorazowo, w wymiarze tygodnia lub jego wielokrotności bezpośrednio po części obligatoryjnej. O długości urlopu w dopuszczalnych jego granicach decydują sami uprawnieni. Wniosek o wykorzystanie np. tylko tygodnia dodatkowego urlopu oznacza rezygnację z pozostałej jego części. Jedynym warunkiem skorzystania z dodatkowego urlopu macierzyńskiego jest złożenie do pracodawcy w tej sprawie pisemnego wniosku, nie później niż na 7 dni przed datą jego rozpoczęcia (a więc wniosek składa się już w czasie urlopu macierzyńskiego). Pracodawca jest zobowiązany uwzględnić wniosek pracownika. Dodatkowy urlop macierzyński będzie stopniowo wydłużany aż do 2014 r., gdy osiągnie swój pełny wymiar. W tym czasie jego długość będzie wynosiła:
a) przy urodzeniu jednego dziecka
• w 2010 r. i 2011 r. – 2 tygodnie
• w 2012 r. i 2013 r. – 4 tygodnie
• od 2014 r. – 6 tygodnie (maksymalny wymiar)
b) przy urodzeniu więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie
• w 2010 r. i 2011 r. – 3 tygodnie
• w 2012 r. i 2013 r. – 6 tygodni
• od 2014 r. – 8 tygodni (maksymalny wymiar)
Pracownicy korzystający z dodatkowego urlopu macierzyńskiego na przełomie granicznych lat tj. 1 stycznia 2012 r. oraz 1 stycznia 2014 r. mają prawo do części dodatkowego urlopu w wymiarze odpowiadającym różnicy między podwyższonym, a dotychczasowym wymiarem urlopu. Urlop dodatkowy można wykorzystać jednorazowo, tylko bezpośrednio po dotychczasowym urlopie. W tym celu trzeba złożyć pisemny wniosek w terminie do 3 dni przed rozpoczęciem korzystania z tej części urlopu.
PRZYKŁAD: Jeśli pracownik rozpoczął dodatkowy urlop (w przypadku urodzenia 1 dziecka) w wymiarze 2 tygodni w grudniu 2011 r. i będzie nadal korzystał z tego urlopu w dniu 1 stycznia 2012 r., to z tym dniem nabędzie prawo do dodatkowych 2 tygodni urlopu.
W czasie dodatkowego urlopu macierzyńskiego pracownica może także wykonywać pracę na rzecz pracodawcy udzielającego urlopu, w wymiarze nie wyższym niż 1/2 wymiaru czasu pracy. Wówczas urlopu udziela się na pozostałą część dobowego wymiaru czasu pracy. Warunkiem jest złożenie przez pracownicę pisemnego wniosku do pracodawcy nie później niż 7 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy. Pracownica sama określa w jakim wymiarze chce pracować (np. ½, ¼ etatu) oraz przez jak długi okres. Praca może być wykonywana zarówno przez cały dodatkowy urlop macierzyński jak również tylko przez jego wskazaną we wniosku część.
Podstawa prawna: art. 182 1 kp.
2. Co się dzieje z urlopem macierzyńskim w przypadku śmierci dziecka?
W razie urodzenia dziecka martwego lub śmierci dziecka w okresie pierwszych 8 tygodni życia – urlop macierzyński przysługuje przez okres 8 tygodni po porodzie. Jeśli zaś dziecko umrze po upływie 8 tygodni życia, pracownica zachowuje prawo do urlopu macierzyńskiego przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka.
PRZYKŁAD: Dziecko zmarło 2 tygodnie po urodzeniu. Pracownica ma do wykorzystania jeszcze 6 tygodni urlopu macierzyńskiego (gdyż musi wykorzystać co najmniej 8 tygodni tego urlopu). Jeśli zaś dziecko zmarło w 10 tygodniu po urodzeniu, pracownica ma prawo do urlopu macierzyńskiego jeszcze przez 7 dni od dnia śmierci dziecka.
Jeśli umrze tylko jedno z kilkorga dzieci urodzonych przy pierwszym porodzie, pracownicy przysługuje urlop w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu.
Śmierć dziecka = ustanie urlopu wychowawczego Jeśli dziecko umrze w trakcie urlopu wychowawczego, nie można przedłużyć tego urlopu. A zatem w przypadku śmierci dziecka podczas urlopu wychowawczego formalnie pracownik powinien stawić się do pracy, po wykorzystaniu 2 dni urlopu okolicznościowego z tytułu śmierci dziecka. Oczywiście można udzielić w takim przypadku także np. urlopu bezpłatnego.
Podstawa prawna: art. 1801 kp, § 15 rozporządzenia MPiPS z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz.U. Nr 60, poz. 281).
3. Co zrobić, kiedy nie ma wniosku pracownicy o urlop macierzyński, a zbliża się data porodu?
Co do zasady pierwszym dniem urlopu macierzyńskiego jest dzień porodu. Dotyczy to wszelkich sytuacji, gdy pracownica nie korzysta z urlopu macierzyńskiego przed porodem, np. przebywa na zwolnieniu lekarskim, świadczeniu rehabilitacyjnym, przychodzi do pracy.
Pracownica, która nie korzysta z urlopu macierzyńskiego przed dniem porodu, nie musi więc składać wniosku o urlop macierzyński. Z mocy prawa rozpoczyna się on w dniu porodu.
PRZYKŁAD: Pracownica będąca w 6 miesiącu ciąży udała się na zwolnienie lekarskie, na którym pozostała aż do momentu porodu. Nie złożyła wniosku o urlop macierzyński, nie podała też przewidywanej daty porodu. Prawo nie przewiduje procedury postępowania w takim przypadku. Pracodawcy pozostaje więc czekać, aż otrzyma od pracownicy lub jej rodziny informację o dacie porodu. Od tego dnia powinien udzielić urlopu macierzyńskiego.
Jeżeli natomiast pracownica zdecyduje się skorzystać z urlopu macierzyńskiego przed przewidywaną datą porodu (może wykorzystać co najmniej 2 tygodnie takiego urlopu) – wówczas pierwszym dniem urlopu będzie dzień wskazany w jej wniosku.
Podstawa prawna: art. 180 § 3, § 4, art. 1831 § 2 kp.
4. Co można zrobić z urlopem macierzyńskim, gdy dziecko wymaga opieki szpitalnej?
Gdy dziecko wymaga opieki szpitalnej, pracownica może podzielić urlop macierzyński na 2 części:
• pierwszą część wykorzysta tuż po porodzie
• drugą część może wykorzystać w późniejszym terminie (po wypisaniu dziecka ze szpitala)
Jest jednak warunek: pierwsza część tego urlopu (tuż po porodzie) musi wynosić co najmniej 8 tygodni.
PRZYKŁAD: Dziecko pozostało w szpitalu bezpośrednio po porodzie. Jego matka zdecydowała, że część urlopu macierzyńskiego wykorzysta po wyjściu dziecka ze szpitala. Przerwać urlop macierzyński może jednak dopiero po upływie 8 tygodni od dnia porodu.
Przerwanie urlopu macierzyńskiego następuje na wniosek pracownicy, udokumentowany zaświadczeniem lekarskim stwierdzającym pobyt dziecka w szpitalu. Pracownica powinna wznowić urlop macierzyński niezwłocznie po odebraniu dziecka ze szpitala.
Podstawa prawna:art. 181 kp.
Jeśli matka dziecka umrze, lub wymaga opieki szpitalnej ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej osobiste sprawowanie opieki nad dzieckiem, pracownik – ojciec może wykorzystać przysługującą jej część urlopu macierzyńskiego lub dodatkowego urlopu macierzyńskiego, odpowiadającą okresowi, w którym pracownica uprawniona do takiego urlopu nie może z niego skorzystać.
5. Co się dzieje z urlopem macierzyńskim, gdy pracownica rezygnuje z wychowywania dziecka?
Pracownicy, która rezygnuje z wychowywania dziecka i oddaje je (np. do adopcji), urlop macierzyński przysługuje tylko do dnia oddania dziecka. Zawsze jednak przysługuje jej przynajmniej 8 tygodni urlopu po porodzie.
Jeżeli pracownica nie powiadomi o fakcie oddania dziecka do adopcji i nadal będzie korzystała z urlopu macierzyńskiego, masz prawo rozwiązać jej stosunek pracy, a także wezwać ją do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku macierzyńskiego.
Podstawa prawna: art. 182 kp.
6. Czy można udzielić mniej niż 2 tygodnie urlopu macierzyńskiego przed porodem?
Najczęściej się zdarza, że pracownica wykorzystuje cały urlop macierzyński po porodzie. Jednak ma prawo wykorzystać co najmniej 2 tygodnie tego urlopu przed spodziewaną datą porodu. Po porodzie przysługuje jej wówczas pozostała (niewykorzystana) część urlopu.
Przepis wskazuje, że urlop macierzyński przed porodem nie powinien być krótszy niż 2 tygodnie. Zdarza się jednak, że np. zwolnienie lekarskie pracownicy kończy się na kilka dni przed porodem, a ona do pracy nie przychodzi. Może skorzystać wówczas z urlopu macierzyńskiego, co w praktyce jest tolerowane.
Pracodawca nie może sam z własnej inicjatywy wysyłać pracownicy na urlop macierzyński przed porodem.
PRZYKŁAD: Pracownica zapowiadała wcześniej, że przed planowanym dniem porodu chciałaby wykorzystać 2 tygodnie urlopu macierzyńskiego. Pracodawca zorganizował zastępstwo. Jednakże 3 tygodnie przed datą porodu pracownica oświadczyła, że nie złoży wniosku i będzie pracować do końca ciąży. Pracodawca nie może zmusić jej do wykorzystania urlopu macierzyńskiego przed porodem.
Pracownica, która chce wykorzystać część urlopu macierzyńskiego przed porodem – powinna złożyć odpowiedni wniosek (dla celów dowodowych warto uzyskać go na piśmie). Wystarczy, że pracownica wskaże w nim dzień, w którym chciałaby rozpocząć korzystanie z urlopu macierzyńskieg
Pracownica może wystąpić o urlop macierzyński na dłużej niż 2 tygodnie przed urodzeniem dziecka. W praktyce jednak kobiety rzadko się na to decydują, chcąc jak najdłużej przebywać z dzieckiem po jego urodzeniu.
Podstawa prawna: art. 180 § 3 kp.
6. Czy można zwolnić pracownika korzystającego z urlopu macierzyńskiego?
Pracodawca ma prawo zwolnić pracownika będącego na urlopie macierzyńskim tylko wówczas, gdy:
• zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika (jeżeli działa w zakładzie organizacja związkowa, która go reprezentuje, niezbędna jest w tym przypadku jej zgoda)
• likwidowana jest lub upada firma pracodawcy
Poza tym jeśli pracodawca zatrudnia co najmniej 20 pracowników, może– z przyczyn ich niedotyczących – wręczyć wypowiedzenie zmieniające warunki pracy i płacy pracownikowi korzystającemu z urlopu macierzyńskiego, np. przenieść go na inne stanowisko. Jeżeli jednak spowoduje to obniżenie jego wynagrodzenia, to do końca urlopu macierzyńskiego musi on otrzymywać odpowiedni dodatek wyrównawczy.
Natomiast, jeśli pracodawca zatrudnia mniej niż 20 pracowników, może zmienić warunki pracy osoby na urlopie macierzyńskim, tylko za jej zgodą – na mocy porozumienia stron.
Podstawa prawna: art. 177 § 1, § 4 kp, art. 8 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. nr 90, poz. 844 ze zm.).
7. Czy trzeba udzielić urlopu wypoczynkowego po macierzyńskim? Czy urlop macierzyński zmniejsza wymiar urlopu wypoczynkowego?
Pracodawca ma obowiązek udzielić urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po urlopie macierzyńskim lub urlopie ojcowskim – o ile otrzyma od pracownicy (pracownika ojca) wniosek w tej sprawie. Dotyczy to także wniosku o udzielenie urlopu wypoczynkowego po:
• dodatkowym urlopie macierzyńskim (który może być tylko bezpośrednio po „zwykłym” urlopie macierzyńskim),
• dodatkowym urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego
We wszystkich tych przypadkach pracodawca musi przyjąć wniosek o urlop pracownika – jednak tylko pod warunkiem, że urlop wypoczynkowy ma nastąpić bezpośrednio po ww. urlopach rodzicielskich. W czasie urlopu macierzyńskiego pracownik normalnie nabywa prawo do urlopu wypoczynkowego (urlop macierzyński nie pozwala proporcjonalnie zmniejszyć wymiaru urlopu za dany rok). Inaczej jest w przypadku urlopu wychowawczego – jeśli trwa on co najmniej miesiąc, proporcjonalnie obniża urlop wypoczynkowy o 1/12 za każdy miesiąc.
Podstawa prawna: art. 1552, art. 163 § 3 kp.
Pracodawca musi dopuścić pracownika powracającego z urlopu macierzyńskiego (a także z dodatkowego urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego i urlopu ojcowskiego) na dotychczasowe stanowisko, a jeżeli nie byłoby to możliwe – na stanowisko równorzędne z poprzednio zajmowanym lub na inne stanowisko odpowiadające jego kwalifikacjom, za wynagrodzeniem jakie otrzymywałby, gdyby nie przebywał na urlopie.
Artykuł powstał przy współpracy i dzięki uprzejmości Pana Mariusza Rasia, specjalisty ds.Kodeksu Pracy.
