Toksoplazmoza to choroba, która może być bardzo groźna dla kobiety ciężarnej i jej dziecka. Droga zakażenia odbywa się poprzez kontakt ze zwierzętami. Każda przyszła Mama powinna wiedzieć, z czym wiąże się zarażenie toksoplazmozą i co robić, by jej uniknąć.
Toksoplazmoza jest inwazyjną chorobą zakaźną ludzi i zwierząt, wywołaną przez pierwotniaka – Toksoplazma gondii. Według różnych danych epidemiologicznych częstość zarażenia tym pasożytem w Polsce wynosi od 25 do 75% w zależności od regionu i badanej populacji, a badania przeprowadzone na populacji około 5000 ciężarnych wykazało obecność przeciwciał anty-T.gondii u 41% ciężarnych. Dlatego Polskie Towarzystwo Ginekologiczne zaleca wykonywanie badania serologicznego w kierunku toksoplazmozy u kobiet planujących ciążę. W trakcie ciąży zaś proponuje wykonanie badania przeciwciał IgM i IgG anty-T. gondii do 10. i między 21. a 26. tygodniem ciąży u kobiet z ujemnym wynikiem w pierwszym trymestrze [1].
Wyróżniane są epidemiologicznie trzy najbardziej prawdopodobne drogi zarażenia tym pierwotniakiem:
1. Najczęściej dochodzi do niego poprzez wypicie wody lub zjedzenie pokarmu zanieczyszczonego oocystami T. gondii wydalonymi z kałem kota.
2. Inną drogą transmisji jest spożycie surowego (nie poddanego obróbce termicznej) mięsa zawierającego cysty T. gondii.
3. Szczególną drogą transmisji jest zarażenie na drodze matka – płód poprzez tachyzoity obecne w leukocytach (krwinkach białych) krwi pępowinowej.
Źródłem zakażenia jest surowe, niedopieczone lub niedogotowane mięso (wieprzowe, baranie, wołowe, drobiowe lub królicze), zawierające cysty T. gondii lub warzywa czy owoce, zanieczyszczone odchodami kota, wydalającego oocyty T. gondii. W rzeczywistości około 10% zakażeń jest spowodowanych kontaktem z odchodami kocimi, większość – około 90% występuje po spożyciu surowego mięsa w postaci tatara, metki, befsztyka, mięsa na kotlety, mielonych surowych wędlin typu salami, surowej szynki typu parmeńska lub surowego, wędzonego łososia, czy móżdżku zwierzęcego.
U osób, które mają sprawny układ odpornościowy infekcja przebiega w większości przypadków bezobjawowo, u ciężarnych również, stymulując powstanie swoistej odporności. Natomiast u około 15% zarażonych choroba w fazie ostrej może się ujawnić w formie uogólnionej infekcji organizmu wraz z towarzyszącą limfadenopatią (powiększeniem węzłów chłonnych) – szczególnie limfadenopatią szyjną. Poważne konsekwencje infekcji T. gondii występują w momencie, gdy do zarażenia dochodzi w okresie rozwoju płodowego (infekcja wertykalna) lub u osób z upośledzoną odpornością.
Toksoplazmoza wrodzona występuje wtedy, gdy do zarażenia dochodzi w czasie ciąży lub na krótko przed zapłodnieniem. Gdy pasożyt zetknie się z zarodkiem w pierwszym trymestrze ciąży powoduje zwykle poronienie, obumarcie płodu lub wystąpienie zespołu toksoplazmozy wrodzonej (wodogłowie, małogłowie, zwapnienia śródmózgowe, zapalenie siatkówki, naczyniówki, małoocze, powiększenie wątroby i śledziony, opóźnienie rozwoju psychoruchowego i umysłowego). Ryzyko transmisji przezłożyskowej pasożyta wzrasta wraz z czasem trwania ciąży, ale im późniejsze zakażenie tym mniejsze ryzyko uszkodzenia i wad płodu.
O świeżym i ostrym zakażeniu może świadczyć obecność swoistych przeciwciał klasy IgM, IgG, niska awidność przeciwciał IgG, wzrost miana przeciwciał IgG oraz dodatni test PCR TOXO DNA. Gdy wykryte zostaje świeże zakażenie kobiecie w ciąży podaje się spiramycynę do końca ciąży i wykonuje się badania kierunku zarażenia płodu. W celu oceny zarażenia płodu przeprowadza się zabieg kordocentezy (nakłucie naczyń pępowiny) i kontrolę przeciwciał oraz PCR TOXO DNA z krwi płodu oraz badanie płynu owodniowego (amniocenteza). Jeśli stwierdzi się infekcję płodu, stosuje się leki antypierwotniakowe, jeśli nie stwierdzi się zakażenia płodu, jedynie matki, kontynuuje się dotychczasowe leczenie. Po porodzie kontynuuje się badanie krwi noworodka w celu monitorowania zanikania swoistych przeciwciał aż do uzyskania ujemnych wyników. Gdy po porodzie stwierdzi się toksoplazmozę wrodzoną u noworodka wdraża się terapię celowaną.
Najważniejszą zasadą zdrowia publicznego jest „Lepiej zapobiegać niż leczyć”, dlatego kobiety w wieku rozrodczym lub planujące ciążę, nie posiadające przeciwciał IgG anty – T. gondii, które pełnią rolę ochronną przed zarażeniem tym pierwotniakiem powinny zapoznać się i zastosować się do poniższych zaleceń:
1. Planując ciążę wykonać badania profilaktyczne w kierunku obecności przeciwciał IgG i IgM anty – T. gondii,
2.Wykonywać w ciąży okresowo badania w kierunku obecności przeciwciał IgG i IgM anty – T. gondii (w Polsce 2x w ciąży, we Francji co miesiąc w trakcie ciąży).
3. Zastosować się do zasad termicznej obróbki mięsa: cysty T. gondii obecne w skażonym przez pierwotniaka mięsie giną w temperaturze powyżej 70°C już po kilku minutach. Równie skuteczne jest głębokie mrożenie mięsa w temperaturze poniżej -20°C, które niszczy bradyzoity w przeciągu trzech dni.
4. Kobiety ciężarne u których nie stwierdza się obecności swoistych przeciwciał anty – T. gondii w klasie IgG, powinny unikać spożywania surowego i półsurowego mięsa, nie poddanego obróbce cieplnej i/lub głębokiemu mrożeniu oraz spożywania niedokładnie umytych warzyw i owoców.
5. Ręce, sztućce, naczynia zanieczyszczone surowym mięsem powinny być myte ciepłą wodą z dodatkiem detergentu; kobiety w ciąży mające w kuchni styczność z surowym mięsem powinny zakładać rękawiczki ochronne.
6. Kobiety ciężarne, które nie posiadają swoistych przeciwciał IgG anty – T. gondii powinny unikać kontaktu z kocią kuwetą, a jeśli to nie uniknione, powinny koniecznie zakładać gumowe rękawice. Kuweta po opróżnieniu i umyciu powinna być wyparzona gorącą wodą.
8. Koty obecne w domu nie powinny być karmione surowym mięsem.
9. Ze względu na to, iż kocie odchody mogą znajdować się w ziemi, kobiety ciężarne, powinny wykonywać wszelkie prace na działce i w ogródku przydomowym w rękawicach ochronnych.
Warto pamiętać, że nie należy popadać w panikę, w przypadku kiedy kobieta w ciąży ma w domu kota lub psa. Samo głaskanie i zabawa ze zwierzętami przy zachowaniu podstawowych zasad higieny nie jest czynnikiem ryzyka zarażenia tym pierwotniakiem. Groźne są jedynie kocie odchody, które mogą być skażone oocystami T. gondii.
1. Ciąża wysokiego ryzyka, G.H. Bręborowicz, Poznań 2010, wyd. 3; „Zakażenia i zarażenia podczas ciąży”.
dr n. med. Marta Monist
