Dnia 1 stycznia 2019 roku weszło w życie Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej[1]. Zakres wymaganych świadczeń profilaktycznych wykonywanych przez osobę sprawującą opiekę nad ciężarną (lekarza lub położną) został poszerzony o trzykrotną ocenę ryzyka i nasilenia objawów depresji. Momentem na wykonanie pierwszej oceny ryzyka wystąpienia depresji lub nasilenia jej objawów jest czas między 11. a 14 tygodniem ciąży (I/II trymestr), drugiej oceny należy dokonać między 33. a 37. tygodniem ciąży (III trymestr), a ostatnia ocena przewidziana jest ok. 4. tygodni po porodzie (w połogu) – tabela Zakres świadczeń profilaktycznych i działań w zakresie promocji zdrowia oraz badań diagnostycznych i konsultacji medycznych, wykonywanych u kobiet w okresie ciąży, wraz z okresami ich przeprowadzania – w zał.
Niezwykle cieszy fakt pochylenia się ustawodawcy nad problemem depresji ciężarnych i depresji poporodowej, ponieważ rozpowszechnienie tego schorzenia oceniane jest na 13-30% w populacji ogólnej.[2],[3],[4],[5],[6],[7] Na wystąpienie depresji u konkretnej kobiety mogą mieć wpływ zupełnie inne czynniki niż u kilku pozostałych. Pewnym jest, iż wśród dominujących objawów znajduje się obniżenie nastroju, uczucie przygnębienia, poczucie braku energii, zmiany apetytu (jego brak lub nagłe zwiększenie łaknienia) oraz rytmu snu i czuwania (np. niemożność zaśnięcia pomimo uczucia zmęczenia, mimo sprzyjających odpoczynkowi warunków), rozdrażnienie, poczucie winy, myśli i plany samobójcze.3,4,[8],[9],[10] Cierpienie matki ma również niewątpliwy, udowodniony wpływ na rozwój dziecka. Nierozpoznana i nieleczona depresja poporodowa niesie negatywne skutki w aspekcie społecznym, emocjonalnym i poznawczym do wzrostu ryzyka zachorowania na depresję wśród tych dzieci włącznie.[11],[12],[13]
Może zdumiewać fakt takiego rozpowszechnienia depresji poporodowej wraz z jej negatywnymi skutkami. Stereotypowy dla polskiego społeczeństwa obraz matki przedstawia przecież kobietę jako radosną, pełną nadziei, biorącą na siebie trud macierzyństwa z całą odpowiedzialnością, nieustraszenie stawiającą czoła wszelkim trudnościom[14]. Kobiety niechętnie przyznają się do doświadczania trudnych emocji, szczególnie, jeżeli ciąża przebiegała prawidłowo, poród był sprawny i niepowikłany, a dziecko urodziło się zdrowe. Niejednokrotnie manifestując labilność emocjonalną czy obniżenie nastroju, związane z przygnębieniem poporodowym (baby blues)[15], traktowane są pobłażliwie zarówno przez członków rodziny, jak i osoby sprawujące opiekę. Stąd też celowym wydaje się wprowadzenie badania przesiewowego lub badania kobiet z grup ryzyka wystąpienia depresji poporodowej i udzielenie wsparcia psychologicznego lub psychiatrycznego jeszcze w czasie trwania ciąży lub we wczesnym połogu.
Niepokój w specjalistach budzi jednak brak jednoznacznego określenia przez Ministra Zdrowia skali, jaką należałoby zastosować[16] oraz ograniczony dostęp pacjentów do korzystania z pomocy psychologów klinicznych lub psychiatrów w zakresie wizyt refundowanych.
Autor: dr n. med. Katarzyna Wszołek, położna Ginekologiczno-Położniczego Szpitala Klinicznego w Poznaniu.
[1] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej, Dz.U. 2018 poz. 1756.
[2] Chrzan-Dętkoś, M., Dyduch-Maroszek, A., Humięcka, A., Karasiewicz, K. (2012). Uwarunkowania i konsekwencje depresji poporodowej. Psychoterapia, 161(2), 55–63.
[3] Kaźmierczak M., Gebuza, Gierszewska M. Zaburzenia emocjonalne okresu poporodowego. Problemy Pielęgniarstwa 2010; 18 (4): 503–511.
[4] Reroń A., Gierat B., Huras H. Ocena częstotliwości występowania depresji poporodowej. Ginekologia Praktyczna 2004; 3: 32–35.
[5] Kosińska-Kaczyńska K., Horosz E., Wielgoś M., Szymusik I. Zaburzenia afektywne u położnic w pierwszym tygodniu po porodzie – analiza rozpowszechnienia i czynników ryzyka. Ginekologia Polska 2008, 79: 182-185.
[6] Robertson E., Grace S., Wallington T., Stewart D. E. Antenatal risk factors for postpartum depression: a synthesis of recent literature. General Hospital Psychiatry 2004; 26: 289 –295.
[7] Studniczek A., Borowska-Turyn A., Laudański K. Znaczenie odporności psychicznej
oraz karmienia piersią w depresji poporodowej. Fides et ratio 2018;3(35):233-249.
[8][8] Krzyżanowska-Zbucka J. Problemy emocjonalne kobiet w okresie okołoporodowym. Fundacja Rodzić po Ludzku, Warszawa 2008.
[9] Born L., Zinga D., Steinem M. Challenges in identyfying and diagnosing postpartum disorders. Primary Psychiatry 2004; 11: 29-36.
[10] Blum L.D. Psychodynamics of postpartum depression. Psychoanalytic Psychology 2001; 24 (1): 45-62.
[11] Sit DK, Wisner KL. The identification of postpartum depression. Clin. Obstet. Gynecol. 2009;
52 (3): 456–468.
[12] Affonso D.D., De A.K., Horowitz J.A., Mayberry L.J. An international study exploring level of postpartum depressive symptomatology. Journal of Psychosomatic Research 2000; 49: 20716.
[13] Darcy J.M, Grzywacz J.G., Stephens R.L., Leng I., C. Clinch R., Arcury T.A. Maternal Depressive Symptomatology: 16-Month Follow-up of Infant and Maternal Health-Related Quality of Life. JABFM 2011;24(3): 249-257.
[14] Dobińska Ż., Wiertlewska-Bielarz J. Kobieta jako matka w świecie współczesnym – zarys problematyki. Poznańskie Zeszyty Humanistyczne XXII:2-19.
[15] Jaeschke R., Siwek M., Dudek D. Poporodowe zaburzenia nastroju – update 2012. Neuropsychiatria i Neuropsychologia 2012;7(3): 113–121.
[16] https://www.politykazdrowotna.com/31346,standardy-opieki-okoloporodowej-zdiagnozujemy-depresje-i-co-dalej.
