Powrót mamy do pracy jest dla dziecka sytuacją stresową. Emocje związane z rozstaniem często są trudne do opanowania. Pani Agnieszka Malczewska-Gortych poradzi nam, jak pomóc dziecku łagodnie przejść przez ten trudny etap.
Małgorzata Błażej: Dlaczego okres adaptacji jest tak istotny, zanim zostawimy Malucha pod opieką niani?
Agnieszka Malczewska-Gortych: Pewien okres na adaptację jest bardzo ważny i potrzebny przede wszystkim dlatego, aby oswoić dziecko z nową osobą, aby opiekunka mogła nauczyć się pewnych zwyczajów panujących w domu. Niezwykle istotne, aby jasno określić zasady respektowane w naszym domu i ustalić metody wychowania dziecka. Rozmowa z opiekunką o systemie karmienia Malucha, podejście do oglądania telewizji, czy na temat metody usypiania, wskazuje na nasze oczekiwania w kwestiach wychowawczych. Pamiętajmy, że poprzedni pracodawcy mogli mieć inne wymagania i zupełnie inny system wartości, dlatego powinniśmy jasno i zdecydowanie sprecyzować własne. Ponadto, w okresie adaptacji, warto poobserwować relacje opiekunki i dziecka, dać Maluchowi krótsze momenty w ciągu dnia na przyzwyczajenie się do nowej sytuacji. Zostawiamy na moment Malucha z opiekunką i stopniowo wydłużamy ten czas naszej nieobecności. Początkowo wycofujemy się do kuchni, sprawdzamy i przyzwyczajamy Malucha do chwilowej nieobecności, następnie wychodzimy z domu na kilkanaście minut i powoli zwiększamy czas rozstania. Wówczas, rozłąka z mamą nie jest tak gwałtowna i bolesna. Maluch uczy się, że mama znika, ale zawsze wraca.
M. B.: Na co należy zwrócić uwagę w okresie adaptacji?
A. M.-G.: Warto zachęcać opiekunkę, aby mówiła nam o sytuacjach dla niej problematycznych, z którymi sobie nie radzi. To jest czas, kiedy opiekunka może zadać pytanie, zwrócić się o radę i prosić o pewne wskazówki odnośnie trudnych sytuacji. Opiekunka może być wspaniałą i kompetentną osobą, ale to mama najlepiej zna swoje dziecko i często może podsunąć sprawdzone sposoby na dane zachowanie swojego Malucha. Bywa, że opiekunka zaprzecza, by istniał jakikolwiek problem, podczas, gdy doskonale wiemy, że Maluch ma trudności z zasypianiem. Unikanie trudnych kwestii i stwarzanie pozorów, utrudnia znalezienie rozwiązania. Z drugiej strony, pojawiają się opiekunki, które zupełnie nie radzą sobie z dzieckiem i notorycznie proszą o pomoc w rozwiązaniu sytuacji problemowych. Warto zatem sprawdzić, czy opiekunka sama potrafi zadziałać, czy z każdym drobiazgiem będzie zwracała się do nas o radę. W tym przypadku trzeba nieco wypośrodkować: dać opiekunce możliwość zwrócenia się do nas z problemem, zobaczyć, że jest uczciwa i nie boi się prosić o pomoc, ale jednocześnie wystrzegać się sytuacji, kiedy bezradna opiekunka co chwilę do nas wydzwania.
M. B.: Ile powinien trwać taki okres próbny?
A. M.-G.: Należy patrzeć na to bardzo indywidualnie, bowiem różne dzieci potrzebują różnego okresu na adaptację. Niektóre Maluchy bardzo szybko dostosowują się do nowych warunków, inne natomiast są silniej przywiązane i bardziej wrażliwe. Mamy znają swoje dzieci i same powinny zaobserwować gotowość dziecka. Jednak, moim zdaniem, miesiąc to jest minimum. Oczywiście znam mamy, które dwa dni poświęcają na 
zapoznanie się opiekunki i dziecka i natychmiast wracają do pracy. Jednak, ja bym tego nie rekomendowała, ze względu na dziecko. Opiekunka sobie poradzi, mama także, ale dziecko niekoniecznie. Im mniejsze dziecko, tym więcej czasu potrzebuje. Szczególnie jeśli jest to niemowlę, które jeszcze nie potrafi komunikować swoich potrzeb werbalnie, nie mówi, nie wiemy jak reaguje i co czuje. Dajmy mu czas, aby opiekunka stała się rzeczywiście bliska. Jeżeli dziecko codziennie będzie widziało tę samą osobę, tę samą twarz, czuło ten sam zapach, słyszało głos i kojarzyło, że to jest osoba będąca blisko mamy, to powoli zacznie traktować opiekunkę jako osobę znajomą. Po dwóch dniach dziecko nie potraktuje jej jak osoby bliskiej. Zupełnie inaczej wygląda sytuacja, kiedy szukamy opieki dla przedszkolaka, a zupełnie inaczej jest w przypadku niemowlęcia.
M. B.: Opieka nad dzieckiem. W naszym domu czy u opiekunki?
A. M.-G.: Osobiście rekomenduję, aby opieka nad dzieckiem odbywała się w jego rodzinnym domu. Oczywiście są opiekunki, które zapewniają, że w swoim domu doskonale zajmą się naszym dzieckiem, ale ja tego nie popieram. Nie mamy wówczas żadnej możliwości sprawdzenia tego, co tam się dzieje. W naszym domu możemy przyjść znienacka, wysłać babcię, czy nawet nagrać pracę niani. Opiekunka może być wspaniała i rzeczywiście rewelacyjnie opiekować się naszym Maluchem, ale w jej domu nie mamy szans, aby to zweryfikować. Czy chcemy ryzykować? Ponadto, pokusa bycia we własnym domu zawsze jest taka, żeby zając się jakimiś czynnościami domowymi: zrobić i powiesić pranie, wyprasować lub posprzątać. W obcym miejscu, zachowujemy się inaczej. Podobnie jest w przypadku pracy biurowej – praca w domu jest zawsze mniej efektywna, bo znajdzie się mnóstwo innych powodów, aby odejść od komputera. Własny dom, to są jakieś nawyki, które nie wynikają ze złej woli, ale mimo wszystko odwracają uwagę opiekunki od naszego dziecka.
M.B.: Przywiązanie do znajomego miejsca także odgrywa swoją rolę.
A. M.-G.: Opieka w naszym domu jest zdecydowanie korzystniejsza, patrząc z perspektywy dziecka. Maluch ma swoje zabawki, swój pokoik dziecięcy, łóżeczko, doskonale zna to miejsce. W sytuacji, gdy decydujemy się na opiekę w domu niani, to Maluch nie tylko musi oswoić się z rozstaniem z mamą i nową osobą, ale dodatkowo, z nowym miejscem. Dla trzylatka może być to pewna atrakcja: poznawanie nowego miejsca, być może opiekunka ma pieska lub kotka, możliwość wyjścia poza znane dziecku otoczenie. Jednak, dla niemowlaka, który reaguje nawet na znajome zapachy, jest te podwójna dawka stresu. Poza tym, z praktycznego punktu widzenia, jest to spore utrudnienie. Codziennie pakowanie i przewożenie rzeczy może być dla rodziców bardzo męczące.
M. B.: Okres adaptacji jest ważny, przede wszystkim dla dziecka, i potrzebny rodzicom, aby sprawdzić kompetencje kandydatki. Nie zapominajmy, że jest to trudny okres także dla opiekunki. Co zrobić, by nie czuła się obco i niepewnie w naszym domu?
A. M.-G.: Jeżeli nie jest to osoba z bliskiego otoczenia to powinniśmy, mimo wszystko, zachować pewien dystans i zbytnio się nie spoufalać. Pamiętajmy jednak, że niania spędza w naszym domu nawet 8 – 10 godzin. Doskonale wiemy, że opieka nad dzieckiem wymaga wiele wysiłku i czasu, dlatego trzeba stworzyć opiekunce dobre warunki do pracy. Przykładowo, jeżeli niania nie wzięła swojego śniadania, to pozwólmy jej skorzystać z naszej lodówki. Nie odmawiajmy jej ciepłych napojów, niech nie zabiera ze sobą własnej kawy czy herbaty. Myślę, że to są normalne, ludzkie warunki. Pokażmy jej podstawowe wyposażenie naszego domu i miejsca, gdzie znajdują się rzeczy dziecka, aby wiedziała gdzie ich szukać i jak z nich korzystać. Opiekunka powinna oswoić się z naszym domem, aby nie miała poczucia, że jest zagubiona i nie potrafi się odnaleźć. Oczywiście, powinniśmy dać jej klucz, aby mogła swobodnie wyjść z dzieckiem na spacer. Jednak ten klucz dajmy niani dopiero po okresie próbnym, kiedy jesteśmy już pewni naszego wyboru. Mamy powinny pamiętać także, aby wziąć od opiekunki podstawowe dane: numer dowodu osobistego, adres oraz numer telefonu. Warto mieć jasne namiary, bowiem zdarzają się sytuacje, że opiekunki znikają jak kamień w wodę z rzeczami domowników. Pewne symptomy uczciwości można zauważyć na rozmowie, ale nie wszystko jesteśmy w stanie wychwycić.
M. B.: Kontrowersyjnym sposobem sprawdzenia pracy opiekunki jest zamontowanie monitoringu. Jaka jest pani opinia na ten temat?
A. M.-G.: Uważam, że na początku należy sprawdzić działanie opiekunki i warto powiedzieć jej o monitoringu. Nie widzę nic złego w tym, aby od czasu do czasu, znienacka nagrać pracę niani, ale jestem przeciwniczką permanentnej kontroli. Jeżeli już sprawdzimy opiekunkę, czy za pomocą monitoringu, czy też poprzez niezapowiedzianą wizytę, i okaże się, że sytuacja jest pod kontrolą i opiekunka doskonale sobie radzi, to zaufajmy jej. Bezustanna kontrola może zdemotywować nianię, a my możemy stracić wspaniała kandydatkę. Brak naszego zaufania, ciągłe udowadnianie swoich kompetencji i uczciwości może doprowadzić do sytuacji, że niedoceniona i kontrolowana opiekunka, sama się zwolni.
M. B.: Nie mamy monitoringu. Jak jeszcze możemy sprawdzić pracę opiekunki?
A. M.-G.: Najlepszym sposobem jest wrócić wcześniej do domu, kiedy niania się tego nie spodziewa. Można poprosić kogoś bliskiego, babcię, ciocię czy koleżankę, aby pojawili się z niezapowiedzianą wizytą. Ponadto, warto zaangażować zaufaną sąsiadkę, aby sprawdziła, czy niania wyszła z dzieckiem na spacer, jak się zachowuje, co się dzieje z naszym dzieckiem.
M. B.: Pewne wnioski można wysnuć na podstawie zachowania naszych dzieci. Które sygnały mogą świadczyć o tym, że coś złego się dzieje w czasie naszej nieobecności?
A. M.-G.: Przede wszystkim, my sami powinniśmy dać opiekunce czas. Dziecko na początku może trochę płakać, zatem nie zakładajmy z góry, w tej pierwszej fazie, że to efekt złej pracy opiekunki. Czasem bywają dzieci bardzo wrażliwe, reagujące płaczem na rozstanie, ale jeśli wracamy i dziecko jest wesołe, pochłonięte zabawą z nianią, to nie ma powodów do obaw. Nasz niepokój powinno wywołać nietypowe zachowanie Malucha: pogłębiająca się apatia, drażliwość, strach przed opiekunką, nieumotywowany płacz na jej widok, pomimo wielu spotkań. Z pewnością są to sygnały ostrzegawcze. Może się także okazać, że opiekunka nie robi nic złego, ale dziecko po prostu jej nie zaakceptowało. My, jako dorośli, również pewne osoby akceptujemy, a w towarzystwie innych nie czujemy się dobrze. Kolejnym, niepokojącym sygnałem jest brak informacji od opiekunki na temat spędzonego dnia. Nianie, które faktycznie opiekują się Maluchem i aktywnie spędzają z nim czas, potrafią szczegółowo relacjonować miniony dzień. Jeżeli opiekunka niechętnie mówi o tym, co się działo, owiewa to pewną tajemnicą, to budzi to pewne wątpliwości. Proszę także zwrócić uwagę na pewne wypadki przydarzające się dziecku. Duża częstotliwość takich zdarzeń, których można było uniknąć, może świadczyć o braku odpowiedzialności i ograniczonej koncentracji. Kolejnym sygnałem jest zaniedbanie dziecka. Nie chodzi oczywiście o to, aby dzieci były pedantycznie czyste. Przybrudzone ubranka to przecież przywilej piaskownicy i dobrej zabawy. Jednak takie elementy jak przewinięta pielucha, czysta pupa, umyte ręce i buzia przed jedzeniem, to podstawowe zasady.
M. B.: Moment wyjścia mamy do pracy jest tym elementem kryzysowym. Jak złagodzić rozstanie?
A. M.-G.: Proponuję, aby umawiać się z nianią 20-30 minut wcześniej i unikać sytuacji, kiedy opiekunka wchodzi, a mama wychodzi. Jesteśmy jakiś czas wszyscy razem, Maluch się przyzwyczaja i często jest tak zajęty zabawą, że nawet nie zauważa wyjścia mamy z domu. Zdarza się, że dziecko jest bardzo czujne, pilnuje mamy i po jej wyjściu płacze. Istotne, aby opiekunka potrafiła odwrócić uwagę dziecka i poprzez zabawę lub inne sytuacje, starała się pohamować ten płacz. Można zadzwonić po 15 minutach do opiekunki i sprawdzić, co się dzieje, czy dziecko już się uspokoiło. Jeżeli po 2 miesiącach niania nie rozeznała, jak zająć dziecko, a Maluch nadal reaguje płaczem, to trzeba się zastanowić nad przyczyną. To, co wydaje mi się niezwykle ważne, to czas po powrocie z pracy. Gorąco namawiam mamy, aby wówczas pozwoliły dziecku nasycić się swoją obecnością. Dajmy sobie możliwość spędzenia czasu tylko z dzieckiem, bo stęskniony Maluch bardzo tego potrzebuje. Odłóżmy przygotowanie obiadu i inne zajęcia domowe, poświęćmy kilkanaście minut na nacieszenie się sobą. Nie każmy dziecku znowu czekać – czekało za nami już cały dzień, teraz bardzo potrzebuje naszej bliskości. Silne i zaborcze przylgnięcie dziecka do piersi mamy, tulenie się i aktywne okazywanie przywiązania, traktujmy jako normalny i naturalny przejaw tęsknoty. Nie irytujmy się i nie odtrącajmy wtedy dziecka. Musimy mieć świadomość, że Maluch ma prawo tęsknic i jest to oznaka bliskiej więzi emocjonalnej. Przywiązanie i zaspokojenie bliskości to podstawowe potrzeby każdego Malucha.
M. B.: Jak powinna wyglądać adaptacja w przypadku żłobka i przedszkola. 
A. M.-G.: Obowiązuje taka sama zasada jak w przypadku opiekunki, czyli stopniowa adaptacja i łagodne oswajanie się z nowym miejscem. Zdecydowanie odradzam pozostawiania dziecka samego po raz pierwszy w ten sam dzień, w którym rozpoczynamy pracę. To jest tragedia dla malutkiego dziecka. Zaplanujmy to już 2 miesiące przed powrotem do pracy. Zostawiajmy dziecko na godzinkę i systematycznie wydłużajmy czas rozłąki. Pytajmy opiekunki ze żłobka o reakcje dziecka na naszą nieobecność. Proponuję, aby dowiedzieć się jaki jest rytm żłobka: godziny posiłków, czas zasypiania i zabawy. Stopniowo w domu możemy dostosowywać rytm naszego Malucha do rytmu panującego w danym żłobku. Ponadto, warto dać dziecku ulubioną maskotkę, którą będzie miało w żłobku cały czas przy sobie. Dzięki niej, Maluch poczuje się pewniej w nowym otoczeniu.
M. B.: Rozstanie w tej sytuacji jest dla dziecka o wiele trudniejsze niż w domu.
A. M.-G.: Dla dziecka jest to nowe miejsce, nowa pani i znikająca na kilka godzin mama, za którą bardzo tęskni. Dlatego nie spieszmy się podczas rozstawania. Lepiej przyjechać kilkanaście minut wcześniej i dać sobie czas na pożegnanie, aniżeli zostawiać zestresowane dziecko i nagle zniknąć. Wytłumaczmy dziecku, że wrócimy po obiadku, kiedy się obudzi lub gdy skończy się bawić – ułatwimy mu rozeznanie w czasie, który w przypadku dziecka, jest wyznaczany przez codzienne rutynowe czynności. Z drugiej strony, nie wolno zbytnio przedłużać chwili rozstania i nie należy zwracać uwagi na rozpaczliwe wołanie dziecka. Wiele mam na płacz i lament dziecka, po prostu do niego wraca. Niestety, tym sposobem nie pomagamy dziecku, a raczej wydłużamy stres związany z rozstaniem. Zróbmy to spokojnie i bez pośpiechu, ale zdecydowanie. Ponadto, miejmy świadomość, że dziecko po powrocie ze żłobka może nieco inaczej się zachowywać. Pewna złość, drażliwość to sposób odreagowania emocji, związanych z rozstaniem i hamowaniem w sobie pewnych uczuć. Zauważmy, że jako dorośli ludzie, będąc w obcym miejscu, często dusimy w sobie pewne emocje i odreagowujemy je dopiero w domu. W obecności bliskich nam osób pozwalamy sobie na okazywanie słabości, gniew i wyładowanie. Taka reakcja u dziecka oznacza: „Tak Cię kocham mamo, że Tobie pokaże wszystkie swoje emocje”. W czasie adaptacji możemy spodziewać się takich zachowań. Natomiast, jeżeli takie drażliwe reakcje powtarzają się jeszcze po dwóch miesiącach, to warto zastanowić się nad zmianą opieki dla naszego dziecka.
M. B.: W imieniu wszystkich Świadomych Mam dziękuję Pani za rozmowę i poświęcony czas.
Agnieszka Malczewska-Gortych – psycholog, doradca zawodowy HR i oczywiście Świadoma Mama! Specjalizuje się w rekrutacji opiekunek. Jako mama dwójki dzieci, Paulinki i Dominika, doskonale zna problemy i wątpliwości młodych mam. Bierze aktyny udział w warsztatach Świadomej Mamy, także w roli naszego specjalisty.
