To pytanie nie należy do najłatwiejszych i najprostszych w odpowiedzi. Każde dziecko rozwija się w swoim tempie, ma skoki rozwojowe, które powinny mieścić się w normie. W świadomości wielu osób wciąż pokutuje przekonanie, że logopeda to „pani od erki”. Otóż nie jest to do końca prawdą.
Dziś logopedia jest przyjmowana za interdysplinarną naukę, w której kręgu zainteresowania leżą zagadnienia z językoznawstwa, psychologii, pedagogiki i medycyny. Takie holistyczne, wieloaspektowe ujęcie daje pełny obraz i podstawę do pracy dla logopedy. Terapia wad wymowy jest jednym z elementów moich oddziaływań terapeutycznych, a także koleżanek i kolegów (tak, coraz częściej logopedą jest też mężczyzną J) z tej branży.
Obecnie żaden terapeuta mowy nie diagnozuje – a przynajmniej nie powinien – „na słuch”. Nieraz pionierzy logopedii polskiej i zagranicznej w swoich rozprawach naukowych oraz na szkoleniach dla specjalistów udowadniali, że wrażenia słuchowe są bardzo często mylne i niejednoznaczne. Brzmienie danej głoski w izolacji (samodzielnie) oraz w szyku wyrazu czy w zwrocie językowym może być nieprawidłowo realizowane z uwagi na nieodpowiedni układ artykulatorów oraz – a nawet przede wszystkim – wady anatomiczne jamy ustnej i zaburzenia układu oddechowego.
Dlatego tak ważne jest stałe doskonalenie warsztatu przez logopedów i neurologopedów, dokształcanie się oraz pozostawanie otwartym na nowoczesne ujęcie diagnostyczne i terapeutyczne.
Kiedy rodzic może się czymś zaniepokoić?
Bardzo często młodzi rodzice, często przy pierwszym dziecku, nie mają świadomości przyczyn pojawiania się dysfunkcji rozwojowych u swoich maleństw. Zauważalne są konsekwencje, nierzadko ignorowane przez otoczenie. „Jeszcze z tego wyrośnie, ma czas”, albo – moje ulubione – „bo córka wujka syna stryjenki z czwartej linii rodziny X. zaczęła mówić w wieku 3 lat i jakoś żyje, nikt nie kazał czegoś jej tam ciąć”. Znane? Chyba wielu z nas było świadkiem niejednej takiej sytuacji. Niestety, bardzo często nie zdajemy sobie sprawy z tego, jakie konsekwencje niosą nieprawidłowości w rozwoju mowy dziecka.
Niepokojące mogą być następujące sygnały:
- Przed 1. rokiem życia nie odwzajemnia uśmiechu społecznego (Twojego czy innych bliskich), nie ma gestu wskazywania palcem, nie wodzi wzrokiem za przedmiotem, nie reaguje na dźwięki i nie próbuje lokalizować ich – nie odwraca główki w danym kierunku, buzia nie przejawia wyrazu zaskoczenia na usłyszany dźwięk,
- Nie przebiegają u niego prawidłowo etapy rozwoju mowy – nie głuży, nie gaworzy, nie próbuje artykułować dźwięków, powtarzać sylabomitów i nie nazywa osób z własnego otoczenia w sposób swoisty lub konkretny,
mama, baba, dada (do 1. roku życia), - Jego psychomotoryka jest na dobrym poziomie, ale mowa się nie pojawia albo jest obniżona, to wiedz, że:
* Niemowlę powinno mieć rozszerzaną dietę. Jeśli nie jest w stanie zaakceptować nowych pokarmów, ma otwartą buzię w ciągu dnia, śpi z otwartą buzią, w trakcie swobodnej zabawy język jest wysunięty na dolną wargę, a niekiedy też brodę, ślini się, ulewa przy pobieraniu pokarmu od mamy – to trzeba sprawdzić;
* Dwulatek mówi! Może to być zdanie „ma am” – „mama am/ jeść” – norma jest szeroka, ale NAJWAŻNIEJSZE jest to, że dziecko mówi. Może za pomocą swoistego języka, przy czym pojawia się już etap zdania. Każde opóźnienie w rozwoju warunkuje konsekwencją w przyszłości;
* Trzylatek opowiada, przy czym ma prawo popełniać błędy gramatyczne. Nie krytykujemy go/jej, tylko poprawiamy, dajemy wzorzec samym sobą, chwalimy za każdą podjętą próbę;
* Czterolatek mówi głoski: sz, ż, cz, dż;
* Na [r] ma czas do 6/7 roku życia – może pojawić się wcześniej, ale tylko w sposób naturalny;
*** nie należy przyspieszać tego procesu!
* Może mieć problemy na etapie przedszkolnym/ szkolnym, a jego mowa jest niezrozumiała dla otoczenia;
* Mowa się nie pojawia – jest to bardzo ważny sygnał dla Ciebie, Drogi Rodzicu!
- Nie można ignorować tego, że dziecko rozwija się nieharmonijnie.
Czym mogą skutkować wspomniane wyżej sygnały?
Zaburzeniami z zakresu integracji sensorycznej – wydawać by się mogło,
że nastała moda na terapię SI. Korzyści, jakie z niej płyną, są niesamowite! Dziecko odzyskuje panowanie nad swoim poczuciem ciała, uspokaja się jego ośrodkowy układ nerwowy. Dodatkowo mowa zaczyna się pojawiać/rozwijać – należy wziąć pod uwagę fakt, na jakim etapie znajduje się nasz mały pacjent.
W przypadku problemów z karmieniem i pojawianiem się pierwszych dźwięków w tak zwanym „okresie melodii” logopeda lub neurologopeda sprawdza czynności prymarne noworodka lub niemowlęcia. Są nimi ssanie, połykanie, przeprowadza dokładny wywiad z mamą. Obserwuje, czy dziecko ma zachowaną szczelność mięśnia okrężnego warg (czy nie pojawia się tzw. ulewanie), napięcie mięśnia bródkowego oraz pozycję ciała maleństwa. Jeżeli któakolwiek czynność jest zaburzona, podejmuje się działania z uwzględnieniem przyczyn. Bardzo często, ale nie zawsze, to ankyloglossia (skrócenie wędzidełka języka, wargi górnej lub dolnej,
a czasami wszystkich). Ona nie mija z wiekiem. Problem jedynie narasta. Wędzidełko jest zbudowane z włókien kolagenowych, których nie da się wyćwiczyć, rozciągnąć.
W przypadku stwierdzonej ankyloglossi rodzic z dzieckiem powinni pójść na zabieg frenotomii (podcięcia wędzidełka). Specjalista stwierdza problem, potem kieruje
do chirurga szczękowego lub stomatologa, który na co dzień wykonuje ten zabieg,
z informacją, że zaleca się ocenę stanu wędzidełka. Niektórzy terapeuci zaznaczają, jakie nieprawidłowości wynikają z zauważonej ankyloglossi. Logopeda przygotowuje do zabiegu, a także sprawuje opiekę nad rodziną i pacjentem po nim. Samo podcięcie nie rozwiąże problemu – współpraca na linii rodzic-terapeuta-pacjent są najważniejsze i nie mogą zostać przerwane, a zalecane ćwiczenia muszą być kontynuowane. Regularna terapia logopedyczna daje lepsze efekty niż sporadyczne spotkania.
Ponadto może dojść do zakłóceń napięciowych w ciele – oceny tego dokonuje fizjoterapeuta.
Przeczytaj także: Indywidualny rozwój dziecka. Jak możemy pomóc rozwinąć skrzydła swojemu dziecku.
Funkcje poznawcze a proces nabywania mowy
Brakiem koncentracji wzrokowej, słuchowej, pamięci, spostrzegania oraz uwagi – każda z tych funkcji poznawczych, jeżeli rozwija się nieprawidłowo, zakłóca proces naturalnego nabywania mowy. Są to obszary rozwijane przez pedagoga, psychologa, ale także przez logopedę. Dlaczego? Ponieważ bez ustabilizowanego poziomu poznawczego, pokonywania kolejnych kroków milowych u dziecka mogą pojawiać się problemy z szeroko pojętą werbalizacją. U małych dzieci często jest zaburzone poczucie tworzenia relacji naprzemiennej, wymiany zabawki, czekania
na swoją kolej. Dodatkowo w trakcie dorastania zauważa się niezwykle często kłopoty w zakresie nauki czytania, pisania, liczenia, ortografii, zaburzonego rytmu
i kształtu pisma, a u starszych dzieci z nabywaniem i rozwojem narracji i mowy dialogowej (naprzemiennej).
Wadami wymowy, deficytami rozwojowymi – bardzo powszechnym zaburzeniem wymowowym jest sygmatyzm (seplenienie), które ma wiele rodzajów. Na pierwszy rzut oka dziecko około 3-letnie i starsze: realizuje głoski międzyzębowo /t, d, n, s, z, c, dz/, zmiękcza /ś, ź, ć, dź/, głoska /l/ nie pojawia się lub jest substytucja (zamiana) do /j/. W przypadku nie pojawienia się/ zniekształcenia danej głoski koniecznie należy udać się specjalisty. Dobiera się wtedy indywidualny program logopedyczny i metody pracy.
Nieprawidłowym oddechem – dodatkowo pojawia się odwrócona faza wydechowa – maluszek, inaczej niż dorosły człowiek, wypowiada się, np. w połowie wyrazu dobiera płytko powietrze i dopycha je celem dokończenia wypowiedzi. Oddycha ustami (dokonuje wdechu i wydechu poprzez jamę ustną, pozostawiając przy tym nos bierny). Prawidłowy sposób oddychania to wdech nosem, wydech ustami. W nocy może się też ślinić i budzić w wrażeniem suchości w ustach.
To kolejny sygnał, by udać się do logopedy.
Co rodzic powinien w takich sytuacjach zrobić?
Jak najszybciej udać się do logopedy. Przyjąć na poważnie rady pań ze żłobka/ przedszkola/ szkoły. Im wcześniej wykryjemy przyczynę danej dysfunkcji, tym szybciej dziecko uzyska lepszą jakość życia.
Co daje terapia logopedyczna?
Terapia logopedyczna ma na celu podniesienie sprawności pacjentów, ułatwienie rozwijania komunikacji.
Terapeuta mowy, w oparciu o szeroki wywiad i obserwację dziecka, może podpowiedzieć i pokazać, jak pracować z maleństwem. Dobiera indywidualny program logopedyczny do pacjenta, metody oraz formy pracy. Angażuje – w miarę możliwości – rodzica, któremu zaleca się regularną pracę
z dzieckiem w domu. Może być to w formie zabaw ruchowych, ale i nie tylko. Wszystko zależy od okoliczności, temperamentu i predyspozycji pacjenta. Regularna terapia logopedyczna daje lepsze efekty niż sporadyczne spotkania.
Autor: Gabinet Logopedyczno-Terapeutyczny „Logo MAng” Małgorzata Angielska
Po więcej porad i informacji zapraszam do kontaktu oraz na moje kanały.
Facebook: https://www.facebook.com/logomangmalgorzataangielska
Instagram: https://www.instagram.com/logo_mang/
