- Co oznacza integracja sensoryczna?
Integracja sensoryczna jest procesem neurologicznym, organizującym wrażenia płynące z ciała i środowiska w taki sposób, by mogły zostać użyte do powstania odpowiednich reakcji i celowego działania.
- Jakie są sygnały, że dziecko ma zaburzenia integracji sensorycznej?
Nie każdy problem z przetwarzaniem sensorycznym, może być nazywany zaburzeniem. Należy spojrzeć indywidualnie na stopień nasilenia oraz zadać sobie pytanie: czy to utrudnia funkcjonowanie dziecku lub jego otoczeniu?
Na zaburzenia integracji sensorycznej, składa się bardzo wiele symptomów. Każde dziecko z problemami w obszarze integracji sensorycznej, będzie funkcjonowało inaczej. Należy pamiętać, że dziecko nie musi mieć kompletu objawów, aby można było mówić o problemach z przetwarzaniem sensorycznym.
W każdym ze zmysłów, można wyszczególnić charakterystyczne symptomy:
Układ przedsionkowy
Nadmierna reakcja na bodźce przedsionkowe (nadwrażliwość)
- lęk przed oderwaniem stóp od podłoża
- szuranie nogami
- choroba lokomocyjną
- lęk przed ruchem obrotowym i ruchem w tył
- strach przed upadkiem lub wysokością
- unikanie pozycji głową w dół (zabaw na drążku, przewrotów do tyłu)
- niechęć do huśtawek, zjeżdżalni, karuzeli, zabaw na trampolinie
- niechęć do zeskakiwania, wspinania się i chodzenia po murkach i krawężnikach
- problem z oceną odległości
- trzymanie się poręczy podczas wchodzenia na schody i schodzenia ze schodów (długo utrzymujący się krok dostawny)
- lęk podczas gwałtownego skręcania i hamowania samochodu
Osłabiona reakcja na bodźce przedsionkowe (podwrażliwość)
- wzmożona potrzeba ruchu obrotowego
- obniżone napięcie mięśniowe w obrębie ciała i aparatu mowy
- utrzymywanie nieprawidłowej postawy ciała (chód na szerokiej podstawie, częste potykanie się i następowanie na nogi)
- zaburzenia równowagi
- zaburzenia w kontroli postawy (w umiejętności przyjęcia właściwej pozycji ciała do wykonywania zadania ruchowego)
- słaba współpraca w zakresie obu stron ciała
- trudności we właściwym odbiorze i w przetwarzaniu bodźców słuchowych i wzrokowych
Układ proprioceptywny
Nadmierna reakcja na bodźce proprioceptywne (nadwrażliwość)
- niechęć do przytulania się
- niechęć do podawania dłoni na powitanie
- duża reaktywność na zmiany ciśnienia atmosferycznego
- złe samopoczucie w środkach lokomocji
Osłabiona reakcja na bodźce proprioceptywne (podwrażliwość)
- nienaturalne wyginanie kończyn
- machanie i potrząsanie rękami
- brak reakcji bólowej na drobne urazy
- mocne zaciskanie dłoni lub splatanie rąk
- ssanie palców
- wciskanie się w kąty i na meble, wpadanie na ludzi i przedmioty
- siadanie na rękach i nogach
- wkładanie przedmiotów do ust
- hiperaktywność
- dążenie do mocnego uścisku
- tendencja do gryzienia i szczypania siebie i innych
- słaba precyzja w ruchach rąk
- niszczenie zabawek i przedmiotów z powodu braku kontroli nad własnym dotykiem
Układ dotykowy
Nadmierna reakcja na bodźce dotykowe (nadwrażliwość)
- niechęć do fizycznego kontaktu
- nadmierna ruchliwość i problemy z koncentracją uwagi
- niechęć do noszenia nowych ubrań
- niechęć do podmuchu wiatru
- niechęć do chodzenia boso
- niechęć do metek, czesania, mycia głowy, mycia zębów, obcinania paznokci
- nietolerancja określonych konsystencji potraw, temperatury i smaku
- unikanie lepienia, malowania palcami i zabaw w piasku
- unikanie tłumu
- niechęć do nagłego dotyku
Osłabiona reakcja na bodźce dotykowe (podwrażliwość)
- pocieranie, skubanie, głaskanie różnych partii ciała
- ocieranie się o ściany, dotykanie różnych powierzchni
- chodzenie nago, tendencja do rozbierania się
- chodzenie boso, ściąganie obuwia
- rozdrapywanie ran
Układ słuchowy
Nadmierna reakcja na bodźce słuchowe (nadwrażliwość)
- zatykanie uszu rękami
- niepokój spowodowany głośnymi dźwiękami
- lęk przed dużymi skupiskami ludzi
- lęk przed hałaśliwymi zjawiskami atmosferycznymi (burza, intensywne opady deszczu, silny wiatr)
- unikanie mycia uszu
- niespokojny sen i trudności z zasypianiem
- strach przed hałasującymi zwierzętami
Osłabiona reakcja na bodźce słuchowe (podwrażliwość)
- trzaskanie drzwiami, rzucanie zabawkami, wydawanie głośnych dźwięków
- wsłuchiwanie się w dźwięki wydawane przez głośne urządzenia domowe
- wsłuchiwanie się w hałas za oknem
- opukiwanie dłonią przedmiotów
Układ wzrokowy
Nadmierna reakcja na bodźce wzrokowe (nadwrażliwość)
- unikanie blasku słońca, błysków światła
- mrużenie, tarcie i zamykanie oczu pod wpływem światła
- niechęć do luster i oglądania w nich swojego odbicia
- skrócony czas fiksacji wzroku na przedmiocie
- mrużenie oczu, gdy w kierunku dziecka zbliża się piłka
Osłabiona reakcja na bodźce wzrokowe (podwrażliwość)
- wpatrywanie się w słońce i inne ostre źródła światła
- częste kołysanie się i domaganie się szybkiego ruchu
- niezauważanie zmian w otoczeniu
- odmawianie zasłaniania oczu
- lęk przed ciemnymi pomieszczeniami
- patrzenie na przedmioty z bliska, wpatrywanie się
Układ węchowy
Nadmierna reakcja na bodźce węchowe (nadwrażliwość)
- nudności, krztuszenie się, wymioty w reakcji na intensywne zapachy
- wyczuwanie zapachów z dużej odległości
- niechęć do potraw gorących i o silnym zapachu
- grymaszenie przy jedzeniu i tolerowanie zwykle tylko kilku potraw
- nietolerowanie zapachu pewnych kosmetyków i środków czystości
- niechęć do zapachów roztaczanych przez innych
Osłabiona reakcja na bodźce węchowe (podwrażliwość)
- poszukiwanie silnych bodźców zapachowych
- obwąchiwanie przedmiotów i ludzi
- upodobanie do jedzenia rzeczy niejadalnych
- ślinienie rąk
Układ smakowy
Nadmierna reakcja na bodźce smakowe (nadwrażliwość)
- wybieranie tylko niektórych potraw o określonej konsystencji i smaku
- grymaszenie, wybrzydzanie przy jedzeniu
- nudności, krztuszenie się po spróbowaniu nowego, wyraźnego smaku
- ograniczone menu
- nadwrażliwość jamy ustnej
Osłabiona reakcja na bodźce smakowe (podwrażliwość)
- wąchanie, lizanie, wkładanie do ust rzeczy niejadalnych
- niska wrażliwość i słabe różnicowanie smaków oraz temperatury jedzenia
- potrzeba mocnego solenia i doprawiania pokarmów
- Co może zrobić rodzic, jeśli widzi, że dziecko ma problemy z prawidłową organizacją bodźców zmysłowych?
Jeśli rodzic zauważa niepokojące sygnały, może wypełnić kwestionariusz sensomotoryczny dostępny na stronie internetowej Polskiego Stowarzyszenia Terapeutów Integracji Sensorycznej w zakładce „dla rodziców” (www.pstis.pl). To umożliwi wstępne ustalenie, w jakim obszarze dziecko ma problemy. Jednak zawsze warto udać się na konsultacje lub pełną diagnozę do wykwalifikowanego terapeuty Integracji Sensorycznej. Możliwe, że problemy dziecka nie będą wymagały terapii, a rodzic otrzyma jedynie wskazówki do ćwiczeń w domu.
- Jak wspomagać rozwój sensoryczny w domu? Co można wykorzystać?
W okresie niemowlęcym:
- weźmy dzieci na ręce – nośmy je, huśtajmy, masujmy, bodźmy blisko
- umożliwiajmy im swobodne poznawanie świata różnych faktur i różnorodnych przedmiotów
- zorganizujmy im bezpieczną przestrzeń w domu na podłodze, do swobodnego przemieszczania się o własnych siłach, im więcej czasu dzieci spędzają na podłodze, tym lepiej wpływa to na ich rozwój
- dajmy im raczkować nie tylko po dywanie, ale też po podłodze, płytkach, piasku, trawie, czy kamykach
- nazywajmy części ciała podczas ubierania/ rozbierania, mycia, masażu
- nazywajmy strony ciała – prawa/ lewa i kierunki ruchu – prawo, lewo, przód, tył – także podczas bujania
Na późniejszym etapie, można dostarczyć dziecku, adekwatnie do jego wieku i możliwości stymulację w każdym z obszarów:
Układ przedsionkowo-proprioceptywny
- zawijanie w koc, kołdrę, oklepywanie, ugniatanie
- zabawy w przepychanie, siłowanie się
- obroty na krześle obrotowym (delikatne, obserwując reakcję dziecka)
- huśtanie w kocu, na huśtawce
- wspinanie
- skakanie na piłce z uszami, trampolinie
- angażowanie w czynności domowe: odkurzanie, mycie podłóg
- chodzenie gołymi stopami po powierzchni o różnej fakturze
- chodzenie na piętach, palcach, kolanach
- turlanie się po podłodze w różnych kierunkach
- czołganie się do przodu i do tyłu
- chodzenie na czworaka do przodu i do tyłu
- podnoszenie piłki nogami
- przenoszenie piłek lub kulek z gazet nogami
- gra w piłkę (łapanie, rzucanie, odbijanie, kopanie)
- jazda na rowerze
- budowanie toru przeszkód
- stanie na jednej nodze z oczami zamkniętymi/otwartymi
Układ dotykowy
- dotykanie dłoni i przedramion materiałami o różnej fakturze
- zabawa plasteliną, ciastoliną, piaskiem kinetycznym, produktami sypkimi (kasza, ryż, groch itp.), budyniem, krochmalem itp.
- szukanie przedmiotów ukrytych w kaszy, ryżu, grochu, budyniu itp.
- dotykanie dziecka palcem i lokalizowanie przez niego dotkniętego miejsca
- rozpoznawanie przedmiotów dotykiem (bez udziału wzroku)
- angażowanie w gotowanie, pieczenie (wyrabianie ciasta dłońmi, obieranie i krojenie warzyw, owoców)
- masaż z wykorzystaniem różnych masażerów (szczotka chirurgiczna, wałki itp.).
- masażyki z wykorzystaniem różnych rymowanek
Układ słuchowy
- granie na instrumentach – dziecko naśladuje to co zagraliśmy;
- puszki szmerowe – dobieranie w pary takich samych dźwięków;
- bawimy się w mówienie cicho, szeptem (do ucha), mówienie głośne (krzyk);
- lokalizacja głosu – wołamy dziecko po imieniu na większej przestrzeni. Dziecku, któremu nie przeszkadza zakrycie oczu chustą, możemy zaproponować zabawę „szukaj mnie”;
- „zrób co słyszysz” – np. na jedno klaśnięcie – przysiad, na dwa klaśnięcia – podskok, odgłos spadającej książki na podłogę – kładzenie rąk na głowie itp.;
- „co przesypuję?” – przesypujemy różne substancje np. piasek, kasza, groch, fasola, ryż, makaron, dziecko odgaduje co zostało przesypane z kubka do kubka;
- wystukiwanie rytmu – uderzamy w podłogę, bądź stół i dziecko musi powtórzyć taki sam rytm
Układ wzrokowy
- ćwiczenia na spostrzegawczość wzrokową (szukanie różnic lub podobieństw na obrazkach, szukanie drogi w labiryncie, łączenie kropek linią, szukanie ukrytych przedmiotów)
- zabawy latarką (wodzenie wzrokiem za światłem latarki na ścianie)
- patrzenie na przedmioty przez kolorową folię
- układanie wzorów z figur geometrycznych – podajemy dziecku wzór, dziecko odtwarza ten wzór
Należy przestrzegać norm dotyczących czasu spędzanego przed telewizorem/tabletem, może to prowadzić do nadmiernego przeciążenia układu nerwowego.
Układ smakowo – węchowy
- stymulację fakturowa – dotykanie twarzy: pędzlem, futerkiem, kolczastą piłeczką, piórkiem, folią itp.
- trening węchowy – podawanie pojemniczków zapachowych np. wanilia, cytryna, ocet, lawenda itp.;
- wąchanie olejków eterycznych, przypraw
- łączenie zapachów w pary
- wbijanie goździków w pomarańcze
- szukanie ukrytego zapachu
- ustawianie pojemników z zapachami najbardziej, do najmniej przyjemnych
- określenie preferencji zapachowej (lubisz ten zapach?)
