Mały czytelnik cz. 2.
Czego potrzebuje mały czytelnik?
Podstawą rozwoju małych dzieci jest aktywne działanie i wielozmysłowe doświadczanie rzeczywistości. To one prowadzą do rozumienia otaczającej rzeczywistości i opanowywania nowych umiejętności. Drugim filarem jest poczucie bezpieczeństwa, odczuwane przez dziecko wtedy jego potrzeby są rozpoznawane i zaspokajane, w relacji z dostępnym, wrażliwym i akceptującym dorosłym. Jak tą wiedzę o prawidłowościach rozwoju małych dzieci wykorzystać do zaprzyjaźnienia maluszka z książkami?
Małe dziecko uczy się przede wszystkim przez aktywne działanie
Małe dziecko poznaje świat w działaniu, eksplorując otaczającą rzeczywistość, działając na przedmiotach, wprowadzając je w ruch. Ciało i ruch, manipulowanie przedmiotami, eksperymentowanie z rzeczami są ściśle splecione z rozwojem intelektualnym, myśleniem i mową – mówimy o rozwoju psychoruchowym, sensoryczno-motorycznym. Zanim dziecko zacznie przeżywać świat opowieści książkowych w umyśle, wyobrażać sobie, słuchać i podążać za naszym głosem będzie potrzebowało wielu aktywnych doświadczeń z książeczkami. Aktywność sprawi, że maluch będzie bardziej ciekawy i chętny do zabawy w czytanie. Potrzebna jest zatem przestrzeń, w której dziecko będzie miało dużo okazji do samodzielnego działania np. trzymanie książeczki, wyjęcia z półki, przewracanie kartek, pokazywanie palcem, naśladowanie dźwięków, bawienia się odgłosami. Wszystko zależy od pomysłowości dorosłego. Dziecko chętnie również użyje książeczki do swoich eksperymentów – pukania, uderzania, szurania, obracania, rzucania. Na samym początku warto i na taką małą „profanację” książki pozwolić i stopniowo uczyć zasad związanych z bawieniem się książeczkami. Warto także wybrać książeczki, z którymi dziecko będzie mogło samodzielnie (i bezpiecznie) działać, na przykład z grubymi kartkami do przewracania stron, elementami do pociągania, wkładania, odkrywania, naciskania. Najważniejsze jest jednak, aby pokazać dziecku, co niezwykłego można robić z tymi książkami.
Małe dziecko poznaje świat wielozmysłowo. Okres rozwoju sensoryczno-motoryczny łączy dwa obszary: szeroko rozumiany ruch oraz wielozmysłowe poznawanie rzeczywistości. Oznacza to, że czytając dziecko chętnie zaangażuje wszystkie zmysły: wzrok, słuch, dotyk, smak, węch. Dziecko z przyjemnością powącha i poliże obrazek lub possie kartką, obejrzy kolorowe, wyraźne obrazki, zerknie do lusterka, naciśnie piszczałkę lub inny element generujący dźwięki, sprawdzi fakturę kartek, znajdzie elementy szeleszczące i inne ciekawostki. Warto do tego wszystkiego dziecko zachęcać, pokazywać mu możliwości, aby książka kojarzyła się z ciekawymi dźwiękami, zapachami, barwami. Jednocześnie potrzebna będzie równowaga między zachętą a daniem swobody. Dziecko nie może czuć się przymuszone albo przytłoczone ilością „fajnych” rzeczy, które chcemy z nimi podczas czytania zrobić i doświadczyć.
Rodzic jest pośrednikiem między dzieckiem a światem książki. Dziecko samo nie pokocha książek lub innych zabawek. Znany jest współczesny obraz dziecka w pełnym pokoju zabawek, które nudzi się i samo nie wie co robić. Ale czy ktoś to dziecko zainspirował, pokazał jak się bawić, co można robić z przedmiotami, jak przyjemne jest bawienie się. Dzięki dorosłemu przedmiot (zabawka, książeczka), jakby ożywa, nabiera mocy, może kusić i pociągać, inspirować dziecko do zabawy. Zadaniem dorosłego jest więc stworzenie nie tylko okazji (dostarczenie przedmiotów) ale wspólne z dzieckiem odkrywanie możliwości przedmiotów i przestrzeni. Podobnie będzie również z książeczkami. To mama i tata (dziadkowie, opiekunowie) pokażą, że można się cieszyć z rysunków i „studiować” je uważnie, zgadywać, naśladować odgłosy, bawić się rytmem i rymami, robić nieskończoną ilość rzeczy, które przyjdą do głowy.
Dziecko lubi również rytuały. Małe dziecko poza chęcią aktywnego odkrywania świata ceni sobie również przewidywalność i ustabilizowany rytm. Można zatem każdego dnia przewidzieć czas na czytanie i zabawę z książeczkami, wpasować w rytm dnia – może po obiedzie, po spacerze, przed drzemką lub na koniec dnia przed zaśnięciem,. W ten sposób czytanie stanie się naturalnym elementem dnia, jak mycie się lub jedzenie. Książeczka może być też dobrą alternatywą na czas wyciszenia i relaksu. Zdecydowanie lepszą niż oglądanie telewizji lub tablet. Z czasem dziecko samo zacznie regulować swoje pobudzenie siadając z książeczkami, oglądając obrazki. Będzie potrzebowało tego czasu spokoju i będzie nauczone dobrej strategii poradzenia sobie z napięciem, nadmiarem bodźców lub zmęczeniem. Warto więc zadbać, także o to, aby dziecko miało samodzielny dostęp do książeczek i mogło decydować, że chce sobie samo „poczytać”. Rytualna jest również powtarzalność w czytaniu. Dzieci czasami tysiące razy chcą oglądać, czytać i opowiadać te same książki. Znają je już na pamięć, ale i tak ich kolejne przeczytanie jest dla dziecka ważne i potrzebne.
Jakie książki kupić i jak nimi inspirować dziecko? Kilka podpowiedzi ukryło się pod słowem MEWA:
M jak możliwości – wybieraj różne książki dające ciekawe możliwości: takie do czytania,
oglądania, z wierszykami, rymami i rytmem, dotykania, odkrywania, z dźwiękami, różną fakturą, ukrytymi ciekawostkami, do rysowania.
E jak estetyczne – wybieraj książki, z którymi miło będzie przebywać tobie i dziecku, dobrze wykonane, przede wszystkim bezpieczne dla dziecka, z ładnymi ilustracjami (wyraźne kształty i kolory, stopniowo wprowadzamy coraz więcej szczegółów).
W jak ważne – wybieraj treści tekstów i ilustracji ważne dla dziecka, czyli takie, które zaznajamiają je z otaczającym go światem: części ciała, kolory, pory roku, dzień i noc, święta, zwierzęta, związki przyczynowo-skutkowe (co z czego wynika), wydarzenia z życia dziecka (pójście do lekarza, żłobka, nowy braciszek).
A jak aktywność – wybieraj książki i tak je z dzieckiem czytaj, żeby zachęcać do aktywności (obracanie kartek, pokazywanie, dotykanie, pociąganie) i uruchamiania wielu zmysłów i działań (patrzenie, słuchanie, śpiewanie, dotykanie, tańczenie).
Autorka artykułu: dr Joanna Matejczuk – psycholog, adiunkt Zakładu Psychologii Socjalizacji i Wspomagania Rozwoju Wydziału Psychologii i Kognitywistyki UAM.
