Rak szyjki macicy jest podstępnie rozwijającą się chorobą. Powstaje on powoli z pojedynczych komórek, o obecności których kobieta nawet przez wiele lat może sobie nie mieć pojęcia, ponieważ nie dają żadnych dolegliwości. Te nieprawidłowe komórki można wykryć w badaniu mikroskopowym, badając wymaz pobrany z szyjki macicy. W razie znalezienia nieprawidłowych komórek wdraża się dalszą diagnostykę i dobiera leczenie, które zatrzymuje powstawanie nowotworu na bardzo wczesnym etapie.
Cytologia, użytkowa nazwa procedury medycznej pobierania wymazu z szyjki macicy, jest badaniem przesiewowym, w którym śluz i komórki są zdrapywane z tarczy i kanału szyjki, i podawane oceniane mikroskopowo w celu wykrycia nieprawidłowości. Badanie przesiewowe u kobiet powinno być wykonywane nie rzadziej niż co 3 lata. Popularne jest wykonywanie wymazu cytologicznego corocznie.
Cytologia w ciąży i po porodzie. Cytologia jest bezpiecznym badaniem obowiązkowym dla pacjentek w ciąży. Według rozporządzenia Ministra Zdrowia, badanie cytologiczne powinno zostać wykonane u kobiety w ciąży do 10. tygodnia jej trwania lub przy pierwszej wizycie, o ile takie badanie nie było wykonywane w ostatnich 6 miesiącach. Pierwsza cytologia po połogu powinna być wykonana w 4. – 6. miesiącu po porodzie, gdy cytologia była w wykonana w trakcie ciąży i uzyskano prawidłowy wynik. W innych sytuacjach (niepobranie wymazu w ciąży lub nieprawidłowy wynik) już na pierwszej wizycie po połogu, około 6.-8. tygodnia po porodzie.
Przygotowanie do badania. Aby badanie cytologiczne miała jak największe właściwości diagnostyczne warto się na nie przygotować. Zgłaszamy się po ustaniu krwawienia miesięcznego, najlepiej kilka dni po, aby nie była już obecna żadna ilość krwi. Przynajmniej jeden, dwa dni przed unikamy współżycia lub stosowania produktów plemnikobójczych. Jeśli masz infekcję lub przyjmujesz globulki dopochwowe wykonaj badanie po skutecznym zakończeniu leczenia. Każdy z tych czynników będąc niespełnionym może zaburzyć obraz i nieprawidłowe zmiany mogą zostać przeoczone.
Przed procedurą pobrania wymazu zostanie przeprowadzony krótki wywiad, usłyszysz pytania o termin ostatniej miesiączki, liczbę i drogę porodów, stosowane preparaty dopochwowe i ewentualne dolegliwości intymne, przyjmowane leki oraz historię medyczną, szczególnie o wykonane w przeszłości zabiegi ginekologiczne
W trakcie badania. Badanie odbywa się na fotelu ginekologicznym. Pobranie wymazu jest wykonywane jako pierwsze, przed innymi procedurami, przed usg dopochwowym czy badaniem wewnętrznym. Badający ogląda zewnętrzne narządy płciowe, następnie w pochwie zostaje umieszczony odpowiedni rozmiarem wziernik. Po umieszczeniu wziernika w pochwie lekarz lub położna wykonują kilka obrotów szczoteczką. Wymaz cytologiczny z tarczy i kanału szyjki macicy pobiera się specjalną szczoteczką. Szczoteczka ta zdrapuje i zbiera komórki wraz ze śluzem. Materiał zebrany na szczoteczkę zostaje naniesiony na szkiełko i odpowiednio utrwalony (cytologia wielowarstwowa) lub bezpośrednio w płynnym nośniku (cytologia płynna, jednowarstwowa,cienkowarstwowa cytologia, LBC -liquid based cytology ). Na koniec wizyty otrzymasz informacje o terminie i sposobie otrzymania wyniku.
Rezultat badania. Minęło kilka lub kilkanaście dni, otrzymujesz wynik. Poniżej umieszczony jest stały i niezmienny szkielet, formuła tekstowa obecnie używanego systemu opisu oceny wymazu cytologicznego.
Wyniki wg systemu Bethesda
A – określenie czy rozmaz nadaje się do oceny – opis jakości diagnostycznej pobranego materiału
B – ogólne stwierdzenie czy obraz cytologiczny jest prawidłowy czy nie
C – wynik/interpretacja, dokładny opis stwierdzonych zmian (terminologia histopatologiczna)
Przykładowe skróty użyte w opisie wyniku:
ASC-US – atypowe komórki nabłonka płaskiego o nieokreślonym charakterze
AG-US – nieprawidłowe komórki nabłonka gruczołowego o nieokreślonym znaczeniu
LSIL – zmiany śródnabłonkowe małego stopnia (obejmuje zmiany związane z infekcją HPV, dysplazję małego stopnia, CIN I)
HSIL – zmiany śródnabłonkowe dużego stopnia (nie można wykluczyć zmian takich jak, dysplazja średniego i dużego stopnia, CIN II i CIN III)
CIN I, CIN II, CIN III – stopnie gradacji śródnabłonkowa neoplazja szyjki macicy, stan przedrakowy raka szyjki macicy
Nowe rekomendacje Towarzystw Naukowych – Test HPV HR
Wirus HPV (wirus brodawczaka ludzkiego) jest szeroko rozpowszechniony wśród populacji ludzkiej. Infekcja przenosi się na drodze kontaktów bezpośrednich (płciowych): manualnych, manualno-genitalnych, genitalno-genitalnych, analno-genitalnych, oralno-genitalnych. Jak również w okresie okołoporodowym do infekcji może dojść wskutek transmisji wertykalnej – drogą wewnątrzmaciczną – przez łożysko, a także z zakażonej matki na płód podczas porodu. Wirus lubi wilgotne środowisko, pozostaje w nim zakaźny przez miesiące.
Szacuje się, że aż 80% infekcji wirusem zostaje samowyleczonych przez organizm, pozostałe przechodzą w fazę przewlekłą, następnie w stan przedrakowy CIN i również szczęśliwie na tym etapie około 15% stanów cofa się (ulega samowyleczeniu), pozostały procent infekcji (3-5%) podlega dalszym przemianom nowotworzenia w kierunku raka. Infekcja wirusem jest głównym czynnikiem rozwoju raka szyjki macicy, szczególnie jego wysokoonkogenne typy (16 i 18) ale nie wystarczającym do do rozwoju tego nowotworu, muszą wystąpić inne czynniki modulujące, takie jak, liczne porody z pęknięciami szyjki macicy, wieloletnia antykoncepcja hormonalna, dieta uboga w witaminę C, częste inne infekcje płciowe, niska obrona immunologiczna organizmu, palenie tytoniu.
Obecne rekomendacje Towarzystw Naukowych stanowią, że kobiety po 30 roku życia powinny mieć oprócz cytologii wykonany test HPV raz na 5 lat. Test HPV HR pozwala na wykrycie DNA 12 wysokoonkogennych genotypów wirusa brodawczaka ludzkiego: 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59. Genotypy te stanowią niemal wszystkie wykrywane typy wirusa mogące powodować raka szyjki macicy. Otrzymany wynik umożliwia stwierdzenie zakażenia wymienionymi powyżej wysokoonkogennymi typami wirusa, jednak bez określenia liczby i rodzaju wykrytych genotypów HPV. Zastosowana w badaniu metoda Real Time – PCR pozwala na wykrywanie materiału genetycznego wirusa z wysoką czułością i swoistością. Test HPV HR pobiera tym samym sposobem się jak wymaz cytologiczny, a utrwala jak cytologię jednowarstwową (płynną).
Narodowy Program Profilaktyki Raka Szyjki Macicy, przeprowadzany nieprzerwanie od wielu lat, umożliwia bezpłatnie w ramach ubezpieczenia zdrowotnego poddać się skrinningowi. Program adresowany jest do kobiet w wieku 25-59 lat:
które nie miały wykonanej cytologii (w ramach Programu) w ciągu ostatnich trzech lat
obciążonych czynnikami ryzyka (zakażonych wirusem HIV, przyjmujących leki immunosupresyjne, zakażonych wirusem HPV – szczególnie typem wysokiego ryzyka), które nie miały wykonanej cytologii w ciągu ostatnich 12 miesięcy
Kobiety, które były leczone z powodu nowotworu złośliwego szyjki macicy, po zakończeniu kontroli onkologicznej (decyzję podejmuje lekarz prowadzący leczenie onkologiczne) ponownie zostają objęte skryningiem cytologicznym
W ramach etapu podstawowego programu wykonywany jest wymaz z szyjki macicy, w wypadku uzyskania nieprawidłowego wyniku pacjentka zostaje ujęta w etapie pogłębionym, przeprowadzana jest kolposkopia z ewentualnym pobraniem materiału tkankowego (biopsja – metodą pobrania zeskrobin).
Gdzie należy się zgłosić? Wymaz cytologiczny w ramach programu można wykonać w każdej poradni położniczo-ginekologicznej, która ma podpisaną umowę z NFZ oraz w wybranych poradniach POZ, które podpisały umowę na świadczenia położnej POZ w Programie profilaktyki raka szyjki macicy.
Uwagi dotyczące wykonywania wymazu cytologicznego w trakcie trwania stanu epidemii wirusa SARS -CoV-2.
Zgodnie z zaleceniami Głównego Inspektora Sanitarnego i Ministerstwa Zdrowia w okresie wysokiego ryzyka zakażenia koronawirusem wszystkie wizyty i badania profilaktyczne powinny zostać odłożone w czasie. W związku z tym badanie cytologiczne wykonywane jest tylko w sytuacji, kiedy lekarz ginekolog lub położna potwierdzi konieczność ich wykonania w trakcie teleporady. Obecnie (czerwiec 2020) w wielu placówkach na terenie kraju zostają przywrócone wizyty ambulatoryjne w gabinecie oraz profilaktyczne. W celu uzyskania uzyskania poprawnych i aktualnych informacji skontaktuj się ze swoim lekarzem, położną lub poradnią profilaktyki, pracownią badań cytologicznych
Autorka artykułu: Justyna Ludwikowska, magister położnictwa, Położna środowiskowo – rodzinna
