Badanie ogólne moczu jest jednym z najczęściej zlecanych i wykonywanych badań, gdyż jest całkowicie nieinwazyjne, a dostarcza lekarzowi wielu cennych informacji o zdrowiu pacjenta. Niestety bardzo często próbka moczu jest źle pobrana lub przechowywana, co jest źródłem tzw „błędów przedlaboratoryjnych”, niepotrzebnych kosztów i zamieszania, jeśli wynik jest nieprawidłowy.
Zatem, powstaje pytanie, jak prawidłowo pobrać mocz do badania?
Prawidłowo pobrana próbka moczu powinna być oddana rano, po starannej toalecie zewnętrznych narządów moczowo-płciowych.
Podmyj się mydłem/ płynem do higieny intymnej , następnie obficie opłucz okolicę cewki moczowej wodą i wytrzyj jednorazowym, papierowym ręcznikiem.
Jeżeli wstajesz w nocy do WC to poranny mocz to ten, który oddajesz już rano, po ostatecznym przebudzeniu.
W dniu poprzedzającym badanie nie wykonuj intensywnych ćwiczeń ani pracy fizycznej.
Próbkę moczu oddaj do jałowego pojemnika zakupionego w aptece, z tak zwanego „środkowego strumienia” – co to znaczy? Trzeba oddać trochę moczu do toalety (1 sek) następną porcję „złapać” do pojemnika- wystarczy napełnić go do połowy, a resztę moczu z pęcherza do toalety.
Nie dotykaj pojemnika wewnątrz.
Jeśli jesteś w ciąży lub masz spory brzuch łatwiej będzie oddać mocz kucając pod prysznicem.
Zanieś mocz do laboratorium jak najszybciej, najlepiej w ciągu 2 h od oddania próbki, jeśli temperatura otoczenia jest wysoka, najlepiej w torbie z zamrożonym wkładem chłodzącym.
A teraz czas na omówienie „tajemnic” badania ogólnego moczu:
Odczyn (tzw. pH). Prawidłowy mocz ma odczyn kwaśny (pH 5-6). Zasadowy odczyn moczu (pH>7) może występować u wegetarian lub w przewlekłych zakażeniach układu moczowego wywołanych niektórymi bakteriami .
Barwa. Prawidłowy mocz jest przejrzysty, barwy żółtej, ciemnożółty- odwodnienie, nadmierne zagęszczenie moczu, intensywnie jaskrawożółty- witamina B, kolor zielony- szparagi, pomarańczowy – marskość lub zapalenie wątroby. Kolor czerwony (możliwe odcienie od różowego do brunatnego) – najczęściej przyczyną jest krwiomocz, czyli obecność erytrocytów, barwników pochodzących z pokarmów (np. buraki) lub leków (np. ryfampicyna).
Mocz mętny – duża liczba leukocytów (tzw. ropomocz w zakażeniu układu moczowego) lub kryształów (fosforany, moczany).
Gęstość względna (SG) (inaczej ciężar właściwy, c. wł.). Jeśli próbka moczu pochodzi z porannej próbki, gęstość względna jest zwykle większa niż 1,023. Może być mniejsza, jeśli w ciągu kilku godzin przed pobraniem próbki przyjmowane były płyny, w przypadku przewlekłej choroby nerek gęstość względna moczu jest stale mniejsza niż 1,010 (brak zdolności zagęszczania moczu, bez względu na porę dnia i ilość wypitych płynów)
Duża gęstość względna moczu (ok. 1,030 lub więcej) występuje w przypadku znacznego odwodnienia (biegunka, wymioty, ciężki wysiłek fizyczny, gorączka) u osób ze zdrowymi nerkami, lub obecności w moczu nieprawidłowych substancji, takich jak glukoza (cukrzyca).
Białko (PRO). W prawidłowym moczu nie występuje. Jeżeli jest obecne, to w zależności od metody badania wynik może być podany w liczbach (np. 150 mg/l – im większa liczba, tym większa ilość białka w moczu) lub tzw. plusach (np. ++; większa liczba plusów oznacza większą ilość białka).
Możliwe przyczyny występowania białka w moczu: kłębuszkowe zapalenie nerek, cukrzycowa choroba nerek, choroby śródmiąższu nerek, nefropatia nadciśnieniowa, stan przedrzucawkowy i rzucawka, choroby dróg moczowych (najczęściej zakażenie układu moczowego), choroby układu krążenia (niewydolność serca), choroby krwi (np. szpiczak).
Uwaga: Białkomocz może wystąpić u zdrowej osoby po ciężkim wysiłku fizycznym (biegi długodystansowe, intensywny trening siłowy).
Cukier (GLU). Nie występuje w prawidłowym moczu. Wynik może być podany w liczbach (np. 50 mg/l – im większa liczba, tym większa ilość glukozy w moczu) lub tzw. plusach (np. ++; większa liczba plusów oznacza większą ilość glukozy). Przyczyny występowania glukozy w moczu to: cukrzyca (typu 1, typu 2, ciężarnych i inne typy cukrzycy np. MODY 3), uszkodzenie cewek nerkowych (rzadko).
Uwaga: Glukoza w dużej ilości np. 2-3 g/dl może wystąpić wskutek leczenia cukrzycy najnowszymi lekami z grupy flozyn, jest to efekt zamierzony, doprowadza do pozbycia się z moczem nadmiaru glukozy z osocza, dzięki temu pacjent ma lepiej wyrównaną glikemię i dodatkowo chudnie (gdyż traci kalorie).
Barwniki żółciowe czyli bilirubina (BIL) – nie występuje w prawidłowym moczu. Pojawienie się bilirubiny w moczu towarzyszy chorobom wątroby i dróg żółciowych. Natomiast urobilinogen (URO)- może występować w badaniu ogólnym moczu w ilości <1 mg/dl. Urobilinogen ulega w moczu przekształceniu do żółtego barwnika urobiliny, przez co nadaje mu barwę.
Ciała ketonowe (KET). Towarzyszą powikłaniom cukrzycy lub stanom głodzenia. Mogą występować w moczu zdrowej osoby nieprzyjmującej pokarmów przez kilkanaście godzin lub dłużej. Często pojawiają się w moczu zdrowych ciężarnych- gdyż mają one zjawisko „przyspieszonego głodzenia”.
Azotyny (NIT) nie występują w prawidłowym moczu. Dodatni wynik badania na azotyny najczęściej świadczy o infekcji układu moczowego, bakteriami gram ujemnymi.
Erytrocyty, czyli krwinki czerwone (ERY) . Wynik prawidłowy: nie więcej niż 3 w polu widzenia, jeśli osad moczu badany jest pod mikroskopem. Przyczyny nieprawidłowej liczby erytrocytów w moczu – patrz: nowy artykuł: Krwiomocz.
Leukocyty (LEU). Wynik prawidłowy: nie więcej niż 4–5 w polu widzenia, jeżeli osad moczu badany był pod mikroskopem. Przyczyny nieprawidłowej liczby leukocytów w moczu: zakażenie dróg moczowych, zwykle zapalenie pęcherza lub odmiedniczkowe zapalenie nerek, zapalenie gruczołu krokowego u mężczyzny, śródmiąższowe zapalenie nerek, nieprawidłowe pobranie próbki moczu (zwłaszcza u kobiety; leukocyty pochodzą z okolicy zewnętrznego ujścia cewki moczowej lub z dróg rodnych).
Wałeczki. Nie występują w prawidłowym moczu, lub u zdrowej osoby stwierdza się tylko pojedyncze wałeczki szkliste. Wałeczki mogą się pojawić z powodu gorączki lub po ciężkim wysiłku fizycznym u osoby bez choroby nerek.
Rodzaje wałeczków wskazujących na chorobę nerek: wałeczki ziarniste, zbudowane z komórek lub ich fragmentów, erytrocytowe – zbudowane z erytrocytów i wskazują na kłębuszkowe zapalenie nerek, inne: leukocytowe, nabłonkowe, woskowe, tłuszczowe).
Kryształy. Mogą występować u osób zdrowych. Najczęściej zbudowane są z fosforanów lub moczanów. U osób z kamicą moczową mogą wskazywać na rodzaj substancji, z których zbudowane są złogi.
Bakterie. Obecność bakterii może wskazywać na infekcję dróg moczowych tylko wtedy, jeśli mocz był prawidłowo pobrany i odpowiednio krótko przechowywany przed badaniem. Bakterie bardzo szybko namnażają się w moczu w temperaturze pokojowej, stąd aby rozpoznać infekcję potrzebne są jednocześnie inne zmiany w moczu (obecność azotynów, znacznej ilości leukocytów, krwinek czerwonych) i/lub typowe objawy zakażenia u pacjenta (ale o tym innym razem).
Autor: Dr hab. Karolina Kędzierska-Kapuza specjalista diabetolog, nefrolog
Więcej informacji znajdziesz na Facebooku oraz Instagramie dr hab. Karoliny Kędzierskiej-Kapuza
Coś Cię niepokoi? Chcesz dowiedzieć się więcej? Umów się na konsultację z dr hab. Karolina Kędzierską-Kapuza -> ZAPISY
