W czasie ciąży podwaja się ilość wody w organizmie kobiety. Dr Marta Monist – ginekolog radzi, jak łagodzić i redukować pojawiające się obrzęki i kiedy należy udać się do specjalisty.
Podczas ciąży, oprócz szeregu zmian w organizmie kobiety, które dotyczą wszystkich układów – oddechowego, krążenia, moczowego, endokrynnego, narządu ruchu, nerwowego, dochodzi do przeorganizowania gospodarki wodnej ustroju, a ilość wody w organizmie kobiety podwaja się. Dokładnie wzrasta o około 6-8 litrów, z czego 4-6 są płynami pozakomórkowymi, z tego 2-3 litry to płyn śródmiąższowy. Dodatkowo dochodzi do kumulacji około 950 milimoli sodu w organizmie, który jest rozdystrybuowany w przestrzeni pozakomórkowej oraz płodzie, łożysku i wodach płodowych. Przez zmiany w gospodarce wodno – elektrolitowej ciężarna częściej odczuwa pragnienie i tym samym spożywa więcej płynów na co dzień
Wszystkie te zjawiska powodują niewielki spadek ciśnienia onkotycznego,
które utrzymuje płyny w naczyniach krwionośnych, a tym samym przechodzenie płynów do tkanek i większe jej uwodnienie, czyli obrzęki, a ponadto niewielkie podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi i zmiany w uwodnieniu tkanki łącznej, a w szczególności tkanki podskórnej [1]. Dodatkowo w ciąży naczynia krwionośne rozszerzają się, a szczególnie żyły kończyn dolnych, co upośledza przepływ krwi ku górze, w kierunku serca i powoduje powstawanie obrzęków. Oprócz obrzęków kończyn dolnych mogą występować w ciąży obrzęki dłoni i twarzy. Charakterystycznie pojawiają się pod koniec II i w III trymestrze ciąży. Są to tzw. obrzęki fizjologiczne i stanowią około 80% obrzęków w ciąży. Mniej częste, ale o wiele bardziej niebezpieczne są obrzęki patologiczne, związane z wystąpieniem zakrzepicy żył kończyn dolnych w ciąży lub preeklampsją (nadciśnienie w ciąży, białkomocz) lub zapaleniem tkanki podskórnej.
Typy obrzęków ciężarnych:
1. Obrzęki fizjologiczne, które wywołane są hormonalnie indukowaną retencją sodu i wody w organizmie. Kolejną przyczyną powstania obrzęków fizjologicznych jest powiększająca się macica, która może uciskać żyłę główną dolną i upośledzać przepływ krwi z kończyn dolnych do serca (tzw. zespół żyły głównej dolnej). Obrzęki te są symetryczne na obu kończynach dolnych i pogłębiają się w pozycji leżącej. Postawienie diagnozy obrzęków fizjologicznych polega na wykluczeniu innych poważniejszych schorzeń wywołujących obrzęki.
2. Obrzęki spowodowane zakrzepicą żył kończyn dolnych. Objawem jest asymetryczny obrzęk jednej kończyny, zaczerwienienie, twardość tkanek i nadmierne jej ucieplenie i ból. Należy wtedy przeprowadzić wywiad w kierunku zakrzepicy i wykonać ultrasonografię dopplerowską żył kończyn dolnych ocenić parametry układu krzepnięcia i D-dimery i ewentualnie wdrożyć leczenie przeciwkrzepliwe.
3. Obrzęki spowodowane preeklampsją. Podstawowymi objawami preeklampsji są nadciśnienie tętnicze i białkomocz. Nie wszystkie ciężarne mają obrzęki, ale jeśli one występują, to pojawiają się na kończynach dolnych, twarzy i dłoniach. Obserwuje się także intensywny przyrost masy ciała ciężarnej w krótkim czasie. Cięższej postaci preekalmpsji towarzyszą bóle głowy, zaburzenia widzenia, ból w okolicy prawego podżebrza. Diagnostyka tych obrzęków obejmuje seryjne pomiary ciśnienia tętniczego krwi, ocenę białkomoczu, elektrolitów, parametrów funkcji nerek i wątroby. A przede wszystkim stan ten wymaga hospitalizacji i intensywnego nadzoru.
4. Obrzęki wywołane nadmiernym przewodnieniem tkanki podskórnej kończyny dolnej i jej zapaleniem – cellulitis. W tym przypadku obserwuje się obrzęk, stwardnienie jednej kończyny dolnej, czasami zaczerwienienie skóry w jednym miejscu, ból i gorączkę. Stan ten należy różnicować z epizodem zakrzepicy żylnej, w czym pomoże ultrasonografia dopplerowska żył kończyn dolnych i poszukiwać źródła infekcji [2].
Jak zapobiegać obrzękom?
Leczenie obrzęków w ciąży ściśle zależy od ich przyczyny, którą trzeba ustalić, często podczas hospitalizacji. Szczególnie jeśli z wywiadu wynika, że obserwowane obrzęki są patologicznymi. Czynnikami ryzyka zakrzepicy żył kończyn dolnych są: ciąża (!) i połóg, niewydolność żylna, uraz, zaburzenia krzepnięcia krwi (nadkrzepliwość), unieruchomienie, palenie papierosów, choroba nowotworowa. Czynnikami ryzyka preeklapmsji są: przewlekłe nadciśnienie, pierwsza ciąża, wiek <17 i >35 lat, ciąża wielopłodowa, cukrzyca, zaburzenia mikrokrążenia.
Jeśli wykluczy się występowanie obrzęków patologicznych, można postawić diagnozę: fizjologiczny obrzęk w ciąży. Dolegliwość tą można zredukować, przyjmując odpowiednią pozycję ciała – odpoczynek na lewym boku, szczególnie, gdy brzuszek jest już duży. Powoduje to odciążenie żyły głównej dolnej i usprawnia odpływ krwi z naczyń żylnych kończyn dolnych w kierunku serca. Odpoczynek ten należy powtarzać kilkakrotnie w ciągu dnia, po około 30 minut. Kolejnym sposobem radzenia sobie z obrzękami jest odpoczynek z nogami ułożonymi powyżej, warto to robić jak najczęściej. Pozycja ta poprawia również krążenie nerkowe. Warto także pić dużo różnorakich płynów w ciąży, nawet 8-9 szklanek napojów dziennie, aby utrzymać prawidłową funkcję nerek i nawadniać prawidłowo organizm, chodzić na spacery, ponieważ zastój żylny jest niwelowany przez ruch i pracujące mięśnie łydek.
Przeczytaj także: Wszystko, co powinnaś wiedzieć o swojej pochwie
Z czego rezygnować?
Trzeba zadbać również o ubiór i zrezygnować z obcisłej, przylegającej do ciała odzieży. Zmieniły się rekomendacje dotyczące spożycia soli – warto solić „do smaku. Zrezygnować ze spożywania solonych przekąsek, peklowanego mięsa i innych bogatych w sól produktów spożywczych. W razie potrzeby, po konsultacji ze specjalistą. Najlepiej chirurgiem naczyniowym lub lekarzem rodzinnym. Trzeba zaopatrzyć się w odpowiednie rajstopy przeciwżylakowe, szczególnie, jeśli czeka ciężarną podróż samolotem.
Warto zapamiętać, że obrzęki w ciąży są najczęściej fizjologicznym objawem w późnej ciąży, a zredukować je można w prosty sposób. Odpoczywając na lewym boku lub z nogami uniesionymi ku górze lub używając specjalnych rajstop. Nadciśnienie i białkomocz świadczą o preeklampsji, a asymetryczny obrzęk kończyny dolnej, zaczerwienienie, ból i twardość tkanki podskórnej. Prawdopodobnie o wystąpieniu zakrzepicy żylnej. Jeśli ciężarną niepokoją powyższe objawy powinna natychmiast udać się do lekarza prowadzącego ciążę. Następnie podjąć leczenie celowane lub zachowawcze zgodnie z zaleceniami.
